تحلیلی بر اصول 12 گانه پایداری در نظام های کشاورزی ایران

حداقل 12 اصل وجود دارد که براي توسعه نظام کشاورزي پایدار مورد نیاز هستند. این 12 اصل مبتنی بر اهداف توسعه پایدار بوده و باید براي حصول نظامهاي پایدار کشاورزي به آنها دست یافت. بنابراین براي آن که یک نظام پایدار کشاورزي برقرار باشد لازم است این 12 اصل در نظامهاي کشاورزي رصد و وضعیت آنها مشخص شود. در این مقاله سعی خواهد شد که وضعیت کشاورزي فعلی ایران از نظر این 12 اصل مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت کنکاشی در شرایط نظامهاي فعلی کشاورزي انجام شود.این 12 اصل در گروه اصول اقتصادي، اصول اجتماعی و اصول زیستمحیطی گنجانده میشوند که هدف همه آنها حفظ منابع ارزشمند براي نسلهاي آینده است .کشاورزي یکی از ارکان اصلی اقتصاد هر کشور است که میتواند منبع مهمیبراي ارزآوري و همچنین استقلال کشور باشد. تعاریف متعددي از توسعه پایدار در کشاورزي و یا به شکل جامعتر کشاورزي پایدار ارائه شده است که سه جنبه اقتصادي، اجتماعی ومحیط زیستی مهمترین جنبه هاي این تعریف را شکل میدهند. آنچه که حائز اهمیت است این است که این سه رکن، سه رکن اساسی هستند که باید براي ایجاد پایداري در نظامهاي کشاورزي آینده به شکل همزمان ایجاد شوند. این بدان معنی است که تنها پرداختن به جنبه هاي اقتصاد کشاورزي نمیتواندضامن پایداري در کشاورزي باشد،به همین دلیل است که مفهوم کشاورزي پایدار را یک مفهوم چند بعدي میدانند و حصول آن بسیار حائز اهمیت است هر کدام از ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و محیط زیستی در زیرمجموعه خود اصولی دارد که براي حصول نظامهاي پایداري کشاورزي باید به آن پرداخته شود. در این مقاله تلاش میشود که 12 اصل از مجموع اصول اقتصادي، اجتماعی و زیست محیطی نظام هاي پایدار کشاورزي مطرح و شرایط نظامهاي فعلی کشاورزي با این استانداردها مقایسه شود. به عنوان یک اصل کلی باید مد نظر داشت که در مفاهیم توسعه پایدار احصاي حقوق عموم بر حقوق افراد مشخص ارجحیت دارد و زمانی توسعه اتفاق میافتد که همه مردم از مزایاي توسعه بهرهمند شوند. در این مقاله از دیدگاه اقتصادي موارد زیر بررسی خواهند شد:اول اینکه سهم کشاورزي در تولید ناخالص ملی چه نقشی در توسعه نظام هاي کشاورزي و معیشت کشاورزان خواهد داشت. بر اساس آمار، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی دو روند متفاوت را طی کرده است. از سال 1997 تا سال 2011 سهم بخش کشاورزي از تولید ناخالص داخلی از 9,8 درصد به 5,9 درصد کاهش یافته و بعد از آن سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی روند فزایندهاي را تجربه کرده است. به طوري که سهم این بخش در سال 2015 به 10,7 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که میزان درآمد کشاورزان چیزي در حدود 60 درصد قشر متوسط جامعه است. از دیدگاه پایداري و توسعه پایدار زمانی یک نظام تولید کشاورزي این شاخص را از شاخصهاي توسعه خواهد داشت که سطح معیشت کشاورزان هر سال بهتر از سال قبل باشد و یا حداقل ثابت بماند.از دیدگاه توسعه پایدار عقیده بر این است که اگر حتی در آمد ناشی از کشاورزي جایگزین درآمد ناشی از مهمترین محور اقتصادي کشور مثل نفت شود، اما سطح معیشت کشاورزان بهبود نیابد این نظام در مسیر توسعه گام بر نخواهد داشت. نگاهی به میانگین درآمد کشاورزان و مقایسه آن با نرخ تورم نشان میدهد که نرخ خرید محصولات کشاورزان و حتی نرخ یارانه هاي بخش کشاورزي همگام با تورم افزایش نمییابد، حال آنکه هزینه هاي تولید روز به روز افزایش می یابد. شکل 1درصد افزایش شاخص قیمت تمام شده تولید براي کل بخش کشاورزي براي یک تولیدکننده را نشان میدهد. این روند نشان میدهد که قیمت تمامشده براي تولیدکنندگان در مقایسه با میانگین بازه 2004 تا 2006 معادل 7 برابر شده است. از سویی میزان سرمایه گذاري دولت در بخش کشاورزي به شدت کاهش یافته است