چارچوب شاهد محور فرایند طراحی مشارکتی در بازسازی های مسکن دایم پس از زمین لرزه های گیلان- زنجان 69، ورزقان 91 و کرمانشاه 96

بازسازی­ها به‎عنوان مهمترین فرایند پاسخگو به آسیب­های حاصل از زمین­لرزه­ها مطرح می­شوند. موفقیت در فرایند بازسازی نیازمند دانش کافی متولیان آن از بستر آسیب­دیده و سطوح بالایی از مشارکت بازماندگان در بازسازی مسکن است. زمان نیز به‌عنوان عامل کلیدی در مراحل بازسازی نقش حیاتی داشته و تسریع روند آن­ را با وجود فشارهای سیاسی و اقتصادی میسر می­نماید. در این میان در اکثر بازسازی­های انجام شده، تفکر محصول­گرا بیشتر مورد توجه قرار دارد. در تفکر محصول‎گرا نقطه­ پایان برای پروژه­های بازسازی­ در نظر گرفته می­شود و محوریت فرایند با رویکرد چرخه­ای یا اسپیرالی ارتقا یابنده دیده­ نمی­شود. این امر موجب ایجاد شکاف میان کاربران (بازماندگان)، طراحان و تأمین­کنندگان مالی در بازسازی می­گردد. عدم نظارت بر ساخت‌ منطقه­ آسیب‎دیده نیز منجر به افزایش آسیب‌پذیری فیزیکی و عدم دستیابی به اهداف ساخت بهتر از قبل، می­شود. در این مقاله چارچوب پیشنهادی فرایند طراحی مشارکتی بازسازی مسکن بازماندگان زمین­لرزه بررسی شده ­است. روش تحقیق آمیخته (عمدتاً کیفی) و با استفاده از تحلیل محتوای  برگرفته از مصاحبه­های نیمه­ساختارمند و عمیق با بهره‎برداران و مشاهدات در روستاهای بازسازی شده در سه دوره زمانی بلندمدت، میان­مدت و کوتاه­مدت می‎باشد. یافته‌ها نشان می­دهند که تقلیل شکاف بین کاربران (بازماندگان) و طراحان، در سیاستگذاری بازسازی، با در نظر گرفتن سه مرحله­ امکان‌پذیر می­باشد. در تبیین این مراحل، مرحله­ اول چرخه­ای از طراحی با افزایش آسیب­پذیری­های عمدتاً کالبدی، پیش از وقوع زمین‌لرزه است. مرحله­ دوم روندی خطی از ساخت مسکن و افزایش نگرش­های محصول­گرا می­باشد. این مرحله به‌منظور ارایه پاسخ سریع به حجم عظیم نیاز به ساخت­وساز، پس از تخریب­های گسترده­­ در زلزله­ها شکل می­گیرد. در این راستا  فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد بر منطقه­ آسیب­دیده در زمان رسمی تعیین شده برای بازسازی از طرف متولیان آن مدیریت می­شود. مرحله­ سوم که دارای ماهیتی مارپیچی ارتقا یابنده (اسپیرال) از فرایند طراحی مسکن است، پس از اتمام زمان رسمی بازسازی شکل می­گیرد. باید توجه داشت که اقدامات بازماندگان در ایجاد تغییر به‌منظور تطبیق بیشتر کالبد با معیشت، فرهنگ و هویت افراد در این مرحله تأثیرگذار است.  

Keywords:

Housing reconstruction , Design process , Participatory design , Settlement reconstruction , Earthquake. , بازسازی مسکن , مشارکت , فرایند طراحی , طراحی مشارکتی , فرایند طراحی بازسازی , زمین لرزه.