ارزیابی عملکرد سامانه های الکترونیکی و الزامات هوشمندسازی بخش معدن و صنایع معدنی ایران

معادن و صنایع معدنی به عنوان یکی از حوزه های اثرگذار در اقتصاد دنیا، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها ایفا می کند. بااین حال استفاده از این فرصت، چالش ها و مشکلاتی را به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته یا در حال توسعه به همراه دارد. بخشی از چالش های این حوزه که تاثیر بسیاری در سیاستگذاری و تصمیم سازی دارد، مربوط به فقدان اطلاعات و داده های صحیح قابل اعتماد، انعقاد قراردادهای غیرشفاف، معاملات و واگذاری های پنهانی، اتخاذ تصمیم های دولتی بدون مشورت عمومی یا گفتوگو با ذی نفعان و بوروکراسی پیچیده اداری است. ازآنجاکه اطلاعات به طور صحیح به اشتراک گذاشته نمی شود و دسترسی عمومی به داده ها، دستاوردهای توسعه ای یا ریسک های عمومی آن وجود ندارد، اعتماد ذی نفعان از بین رفته و تعارضاتی به وجود می آید. در سال های گذشته پیشرفت های بسیاری در راستای بهبود حکمرانی این بخش در بسیاری از
کشورهای دنیا اتفاق افتاده است و طرح هایی مانند شفافیت صنایع استخراجی با تاکید بر شفاف سازی قراردادها، درآمدها و اطلاعات تولید، گام های مهمی در راستای اطلاع رسانی شفاف تصمیمات، تسهیم عادلانه منافع و برآورده کردن انتظارات عمومی بوده است. با این وجود، چنین طرح هایی باید با جدیت بیشتری دنبال شوند تا شفافیت و انتشار داده ها در قالب های باز و قابل دسترس برای عموم میسر باشد. هوشمندسازی و الکترونیکی کردن فرایندهای بخش معدن و صنایع معدنی از راهکارهای رفع چالش های ذکر شده، بهبود مستمر فضای کسب وکار و دستیابی به توسعه پایدار است. در صورت اجرای صحیح طرح های هوشمندسازی و اصلاح سامانه های الکترونیکی مبتنی بر آن، ذی نفعان می توانند علاوه بر اطلاعات مالی به داده های فراوان مربوط به جنبه های مختلف این بخش، اعم از فنی، مالی، بازار، اجتماعی، محیط زیستی و ... دسترسی داشته باشند. همچنین این اطلاعات می تواند در پلتفرم های جذابی مانند سامانه ملی معادن و صنایع معدنی کشور ارائه شود که قابل فهم تر بوده و امکان ارتباط، شبکه سازی، بحث و تبادل نظر ذی نفعان، سیاستگذاری و تصمیم سازی مطلوب با میزان خطای حداقلی را فراهم کند. پیاده سازی مناسب این سامانه به ذی نفعان کمک خواهد کرد تا از داده های این بخش برای اطلاع رسانی و بهره برداری بهینه استفاده کرده و با افزایش اعتماد عمومی و جذب سرمایه گذاری های جدید، مسیر توسعه این بخش را تسهیل کند. بررسی وضعیت موجود در وزارت صنعت، معدن و تجارت برای فرایندها و  خدمات مختلف در بخش معدن و صنایع معدنی نشان میدهد که تاکنون برنامه ریزی و اقدامی برای «هوشمندسازی» انجام نشده است و صرفا تعدادی سامانه الکترونیکی برای ارائه اطلاعات و خدمات راه اندازی شده و امکان دریافت اطلاعات به صورت «آنلاین» و «به روز» فراهم نشده است. در سامانه های الکترونیکی موجود نیز بسیاری از خدمات و فرایندهای پیش بینی شده غیرفعال و یا در حال راه اندازی هستند و برخی خدمات مانند صدور مجوز و استعلام های مربوط به آن نیز عموما بدون مراجعه و پیگیری حضوری به سازمان ها و
 ادارات انجام نمیشوند. بنابراین حرکت قابل توجهی در حوزه «هوشمند سازی» انجام نشده و «سامانه های الکترونیکی» موجود در فرایندهای بخش معدن و صنایع معدنی مانند پنجره واحد نیز فاصله زیادی تا  رسیدن به سطح قابل قبول دارند. چالش های متعددی در مسیر تکمیل «سامانه های الکترونیکی» و «هوشمند سازی» معادن و صنایع  معدنی وجود دارد. ازجمله مهمترین چالش های فرابخشی می توان به ضعف زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطی، نبود برنامه مشخص برای آمایش سرزمین، فقدان راهبرد و عدم انسجام و هماهنگی دستگاه های اجرایی اشاره کرد. همچنین مهمترین چالش های درون بخشی شامل: ضعف دولت در تولید و انتشار اطلاعات اکتشافی، نبود شناسنامه و شفاف نبودن اطلاعات معادن و محدوده های اکتشافی، فقدان استانداردهای ملی برای فعالیتهای معدنی، نیاز به مراجعه های حضوری مکرر، اعلام نکردن دلیل مشخص برای رد یا تایید درخواست ها، عدم امکان درخواست تجدیدنظر سیستمی، عدم مدیریت یکپارچه مجوزها، مشکلات فرایند ثبت محدوه معدنی، پروانه اکتشاف، گواهی کشف، پروانه بهره برداری و فرایندهای فراوری و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاست. ایجاد انسجام و هماهنگی میان دستگاه های اجرایی، تقویت زیرساخت های فنی ارتباطات و فناوری اطلاعات و آمایش سرزمین مقدمه «هوشمندسازی » و راه اندازی «سامانه ملی معادن و صنایع معدنی» کشور است که همه ذینفعان این حوزه با داشتن یک حساب کاربری می توانند به اطلاعات و داده های
فنی و آماری دسترسی داشته و اقدام به اشتراک گذاری اطلاعات، ارتباط و شبکه سازی و انجام همه فرایندهای مرتبط با حلقه های مختلف زنجیره ارزش به صورت الکترونیکی در یک پنجره واحد کنند. همچنین سیاستگذاران و مد یران نیز ضمن دسترسی به آمار و اطلاعات برخط و به روز درخصوص وضعیت کلان بخش معادن و صنایع معدنی، امکان سیاستگذاری علمی، دقیق، با خطای پایین و نظارت و پایش مستمر وضعیت حوزه معادن و صنایع معدنی را خواهند داشت.