چارچوبی هدفمند برای کاهش مصرف آب: پیشنهادی جایگزین برای بازار آب

برخی معتقدند که بازار آب می تواند راهکاری برای چالش های عمیق مدیریت آب ایران مانند بهره وری پایین، ضعف های اداری و حتی بازگرداندن تعادل بین منابع و مصارف باشد. از تجربه بازار آب در حوضه آبریز موری-دارلینگ کشور استرالیا معمولا به عنوان یک الگوی خوشنام یاد می شود که توانسته در دوره خشکسالی شدید دهه ۲۰۰۰ میلادی با فراهم ساختن مبادله آب در سطح حوضه آبریز، مانع از خسارات اقتصادی جدی بر بخش کشاورزی شود. سازوکار مبادله و امکان خرید حق آب در این حوضه، این امکان را پدید آورده که دولت بتواند برای جبران کمبود تامین آب برای محیط زیست، حق آب کشاورزان را خریداری کند و به نفع محیط زیست رها سازد. بنابراین بازار آب در استرالیا به عنوان تیری معرفی می شود که توانسته چندین هدف را همزمان نشانه بگیرد. در این پژوهش سعی می شود تا با ارائه شواهد، تصورات مزبور از توانایی بازار آب بهصورت عام و عملکرد آن در کشور استرالیا به صورت خاص، مورد نقد قرار گیرد. بازار آب یک مدل جامع برای حل مسائل مختلف مدیریت آب، به ویژه مسئله رفع اضافه برداشت آب نیست. نمی توان از غیرکارا بودن مصرف آب در بخش کشاورزی که منتسب به الگوی حکمرانی سلسله مراتبی در کشور است، این نتیجه گیری را کرد که بازار آب اکسیری برای حل بحران است؛ بلکه مسیر سومی را (به غیر از حکمرانی بازارمحور و حکمرانی سلسله مراتبی بالا به پایین) می توان پیشنهاد داد که با متشکل کردن جامعه و ارتقای انسجام بین دولت و مردم، مسیر بهره برداری از منابع آب را به مرور زمان پایدار و کارا سازد. بر همین اساس، در این گزارش پس از باز کردن مفهوم بازار آب، مروری بر بازار آب استرالیا و چالش های آن صورت خواهد گرفت و براساس آن به این موضوع خواهیم پرداخت که بازار آب - به عنوان یک راهکار عمومی – چقدر با چالش های مدیریت آب در ایران متناسب است. سپس چارچوبی را مبتنیبر مشارکت و حفظ پایداری ارائه خواهیم کرد که متاثر از یک نگاه اقتصادی- اجتماعی به کالای آب است.