اثر افزایش شوری آب آبیاری در روند توسعه ترک های ناشی از خشک شدگی در خاک های شالیزاری

خشکسالی های متعدد سال های اخیر و نیز ساخت و بهره برداری از سدهای متعدد در حوضه آبریز رودخانه سپیدرود کمیت و کیفیت (افزایش شوری) آب این رودخانه را که منبع اصلی تامین آب استان گیلان می باشد، به طور محسوسی کاهش داده است. پیش بینی می شود در سال های آتی با افزایش فاصله آبیاری در هر تناوب، بروز ترک به دلیل نوع و محتوای بالای رس خاک های شالیزاری استان گیلان اجتناب ناپذیر وهدر رفت آب در خاک های ترک دار یکی از مهم ترین مشکلات مطرح باشد. از سوی دیگر شور شدن آب آبیاری نیز بر خواص فیزیکی مرتبط با انقباض خاک و توسعه ترک موثر است. در مطالعه حاضر روند ترک برداری خاک های شالیزاری با سطوح شوری ۲، ۳، ۴ و ۵ دسی زیمنس بر متر در اثر خشک شدگی در آزمایشگاه و در مزرعه بدون حضور گیاه برنج و با استفاده از منحنی مشخصه انقباض مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد تغییر حجم خاک با انقباض عمودی (نشست) آغاز شده و بروز ترک در همه تیمارها در رطوبت نزدیک به اشباع (۵۰ تا ۵۵ درصد وزنی برای خاک مورد مطالعه) رخ می دهد. هم چنین کلوخه های ایجاد شده در سطح خاک همه تیمارها شکل های هندسی منظم داشتند. با افزایش شوری خاک متوسط پهنا و عمق ترک ها افزایش یافت، به گونه ای که در پایان دوره آزمایش در تیمار با شوری ۵ دسی زیمنس بر متر متوسط عرض و عمق ترک به ترتیب ۵ و ۱۷ سانتی متر بود. بنابراین در صورتی که سخت لایه شخمی از ضخامت کافی برخوردار باشد، عمق ترک منجر­به شکاف در سخت لایه شخمی نخواهد شد. در این شرایط هدر رفت آب از راه نفوذ عمقی حداقل خواهد بود، اما نفوذ جانبی آن قابل ملاحظه است. روند تغییرات شاخص شدت ترک در طول دوره خشک شدگی نشان داد که تیمار با شوری ۲ دسی زیمنس بر متر کم ترین مقدار توسعه ترک ها را داشت و با افزایش مقدار شوری این شاخص افزایش نشان داد.

Keywords:

شاخص شدت ترک , خشک شدن خاک , شوری , نیروی کششی