بررسی تاثیر نوع لیتولوژی بر میزان فرسایش و رسوبدهی خاک در حوزه آبخیز سد سنگرد

در مناطق واجد خاک های با فرسایش پذیری زیاد که فاقد پوشش گیاهی بوده و یا میزان پوشش گیاهی ناچیز است، سرشت ذاتی سنگ مادر، نقش به سزایی در تولید رواناب و هدررفت خاک بر عهده دارد. این تحقیق، با هدف بررسی اثر نوع لیتولوژی و مواد مادری بر هدررفت خاک با استفاده از دستگاه شبیه ساز باران در حوزه آبخیز سد سنگرد واقع در استان خراسان رضوی انجام شد. برای انجام این پژوهش، ابتدا ۱۱ واحد همگن (واحدهای کاری) بر مبنای نوع لیتولوژی شامل مارن و کنگلومرا و رخساره های فرسایشی شامل سطحی-شیاری، شیاری و شیاری-آبراهه ای در کاربری مرتعی و در شیب مشابه (۲۰ درصد) انتخاب شد. ۳۳ آزمایش در شدت بارش ۳۶ میلی متر در ساعت و به مدت ۳۰ دقیقه با شبیه ساز باران بر روی واحدهای کاری، انجام شد. مقدار رسوب هر یک از آزمایش ها اندازه گیری شد. به منظور بررسی عوامل موثر در تلفات خاک و فرسایش پذیری، نمونه برداری از خاک در لایه صفر تا ۱۵ سانتی متری نیز از مجاور پلات های مورد آزمایش برداشته شد. تحلیل آماری اطلاعات با استفاده از نرم افزار SPSS ۲۲ انجام شد. نتایج نشان داد که لیتولوژی های مورد بررسی از نظر فرسایش و رسوبدهی با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند. دو واحد کاری شامل مارن حاوی املاح فراوان واجد فرسایش شیاری-آبراهه ای (Eem-RG) و کنگلومرا واجد فرسایش سطحی-شیاری (Plc-SR) به ترتیب با رسوبدهی ۲۶۰.۹ و ۴۵.۱ گرم در متر مربع دارای بیشترین و کمترین مقدار رسوبدهی می باشند. برخی از ویژگی های خاک مانند درصد سیلت، رطوبت اولیه خاک، شوری، اسیدیته و نسبت جذب سدیم با میزان فرسایش و رسوبدهی خاک دارای همبستگی مستقیم و عوامل درصد پوشش گیاهی و درصد سنگریزه موجود در سطح خاک و همچنین، درصد ماسه، کربن آلی و درصد آهک فعال خاک با میزان فرسایش و تولید رسوب، همبستگی معکوس نشان می دهند.

Keywords:

تلفات خاک , شبیه ساز باران , فرسایش پذیری , کنگلومرا , مارن