اثر مدیریت آبیاری و تاریخ کاشت بر عملکرد و بهره وری آب در برنج (Oryza sativa L.)

سابقه و هدف: کمبود منابع آب و کم بودن کارایی آبیاری در مزارع برنج، استفاده بهینه و افزایش بهره وری از منابع موجود را ضروری میسازد. یافتن روشی از مدیریت آب که بدون تاثیرگذاری بر میزان عملکرد باعث مصرف کمتر آب گردد، لازم به نظر می رسد. تاریخ کاشت به دلیل تاثیر بر مراحل مختلف رشد و نمو و نهایتا عملکرد دانه بسیار حائز اهمیت است. مواد و روش ها: این پژوهش به منظور بررسی اثر مدیریت آبیاری و تاریخ کاشت بر عملکرد و بهره وری آب در کشت برنج رقم هاشمی بهصورت کرت های خردشده با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال زراعی ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در موسسه تحقیقات برنج کشور، رشت انجام گردید. دور آبیاری بهعنوان عامل اصلی در چهار سطح غرقاب دائمی، دور آبیاری ۵، ۱۰ و ۱۵ روز و تاریخ کاشت بهعنوان عامل فرعی در سه سطح (یک اردیبهشت، بیستم اردیبهشت و دهم خرداد) در نظر گرفته شدند. یافته ها: بر اساس نتایج، تاثیر دور آبیاری و تاریخ کاشت بر صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بیش ترین عملکرد شلتوک (۴۲۷۱ کیلوگرم در هکتار) در تیمار غرقاب به دست آمد و تیمارهای دور آبیاری ۵، ۱۰ و ۱۵ روزه با میانگین به ترتیب ۳۸۴۴، ۳۱۹۶ و ۳۲۶۴ کیلوگرم در هکتار، در رده های بعدی قرار داشتند. بر پایه عملکرد زیستی، تیمارهای آبیاری ۱۵ روزه و غرقاب به ترتیب بیش ترین و کم ترین بهره وری آبیاری را داشتند. در بررسی تاریخ های کاشت مختلف، تاریخ کاشتهای یک و ۲۰ اردیبهشت بیش ترین میزان عملکرد شلتوک (به ترتیب ۳۷۹۵ و ۳۸۲۰ کیلوگرم در هکتار) را داشتند و بیش ترین بهره وری آب مبتنی بر عملکرد شلتوک و زیست توده در تاریخ کاشت یک اردیبهشت به دست آمد. تیمار دور آبیاری ۵ روزه با کاهش ۱۰ درصد عملکرد شلتوک و صرفه جویی ۱۰ درصد میزان آبیاری به عنوان بهترین گزینه مدیریت آبیاری در شرایط کمبود آب جهت آبیاری تعیین گردید. بیش ترین مقادیر بهره وری مصرف آب در تیمارهای دور آبیاری ۱۰ و ۱۵ روزه به دست آمد؛ اما با توجه به کاهش شدید عملکرد نسبت به آبیاری غرقابی (با میانگین ۲۴ درصد کاهش عملکرد شلتوک و ۱۴ درصد کاهش عملکرد زیست توده) گزینه های مطلوبی نبودند . با بررسی اثر تلفیق عامل آبیاری با تاریخ کاشت بر میزان کاهش عملکرد شلتوک و زیست توده و بهره وری آب، مشاهده شد که کاربرد تیمار آبیاری پنج روزه در تاریخ کاشت یک اردیبهشت بیش ترین عملکرد را با لحاظ نمودن کم ترین کاهش بهره وری آب داشته است. نتیجه گیری: تلفیق تاریخ کاشت و دوره آبیاری می تواند در افزایش عملکرد شلتوک و بهره وری تولید آب با حداکثر بهره برداری از محیط می تواند تاثیرگذار باشد. با در نظر گرفتن میزان عملکرد شلتوک و زیست توده و بهره وری آب و میزان مصرف آب، تیمار آبیاری پنج روزه در تاریخ کاشت یک اردیبهشت بهترین عملکرد شلتوک و زیست توده را داشته است. این تیمار با نه درصد کاهش مصرف آب و شش درصد کاهش عملکرد شلتوک، بهترین تیمار از نظر بهره وری و تولید برنج بوده است. بنابراین می توان با استفاده از دور آبیاری پنج روزه در منطقه مورد مطالعه، با انتخاب تاریخ کاشت مناسب می توان میزان بهره وری مصرف آب را افزایش داد.

Keywords:

آبیاری , برنج , بهره وری آب , تاریخ کاشت , عملکرد