برآورد اجزاء ژنتیکی و نحوه وارثت صفات زراعی گندم نان با استفاده از روش رگرسیونی از طریق تجزیه میانگین نسل‎ ها

   مطالعه ساختار ژنتیکی گیاهان زراعی همواره یکی از اولویت‎های تحقیقاتی برای افزایش بازدهی روش‎ های به ‎نژادی است. به ­منظور تجزیه ژنتیکی برخی صفات زراعی گندم نان با استفاده از روش تجزیه میانگین نسل‎ ها، والدین و نسل‎ های ایجاد شده از دو جمعیت اصلاحی (مرودشت × رسول) و (مرودشت × شاهپسند) در قالب طرح بلوک­ های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط نرمال و تنش خشکی در سال زراعی ۹۵-۱۳۹۴ در دانشگاه رازی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس وزنی نشان‎ دهنده وجود تفاوت معنی ‎دار بین نسل‎ ها از نظر اکثر صفات در هر دو شرایط بود. طبق نتایج تجزیه میانگین نسل‎ ها، اگرچه نحوه وراثت اکثر صفات در تلاقی ‎ها، متفاوت بود اما اثرات افزایشی، غالبیت و انواعی از اپیستازی در وراثت اکثر صفات نقش داشتند و در بسیاری از موارد نقش اثر غالبیت بیشتر بود. بنابراین بهتر است گزینش تا نسل‎های پیشرفته جمعیت اصلاحی به تاخیر انداخته شود. با این وجود نقش اثرات تثبیت‎ پذیر ژن‎ها در وراثت برخی صفات از جمله قطر ساقه اصلی، طول ریشک و تعداد سنبلچه در سنبله اصلی (در هر دو تلاقی)، ارتفاع بوته اصلی و طول پدانکل (در مرودشت × شاهپسند)، تقریبا برابر و یا بیشتر از اجزای غالبیت بود و این می‎ تواند حاکی از سودمند بودن گزینش در نسل‎ های اولیه برای صفات مذکور باشد. وراثت‎پذیری عمومی برای عملکرد دانه در هر دو تلاقی و تحت هر دو شرایط تقریبا متوسط برآورد گردید اما وراثت‎پذیری خصوصی در  هر دو شرایط در حد پایین بود. نتایج تجزیه واریانس حاصل از روش رگرسیونی نشان داد که برای اغلب صفات در هر دو تلاقی و تحت هر دو شرایط، اثرات ژنی تثبیت‎ پذیر دارای سهم نسبی (بصورت درصد مجموع مربعات نسل) بیشتری نسبت به اثرات ژنی غیرتثبیت ‎پذیر بودند. مدل کنترل ژنتیکی اغلب صفات در هر دو تلاقی، تحت هر دو شرایط تقریبا مشابه بود و چندان تحت تاثیر تنش قرار نگرفتند.

Keywords:

Drought stress , Epistasis , Genetic effects , Heritability , Heterosis Scaling test , آزمون مقیاس , اپیستازی , اثرات ژنتیکی , تنش خشکی , وراثت‎پذیری , هتروزیس