مکان یابی، تعیین فرم و سازمان فضایی شهر کلار در سده های نخستین اسلامی بر اساس شواهد باستان شناختی

منابع تاریخی سده­های نخستین اسلامی از «کلار» به عنوان شهری آباد و پایگاه اسپهبدان غرب طبرستان در منطقه کوهستانی و هم­مرز دیلم، مطابق با کلاردشت در مازندران کنونی یاد کرده­اند. این شهر در اواسط سده سوم به عنوان مرکز سیاسی قیام مردم طبرستان به رهبری حسن­ بن ­زید­ علوی علیه طاهریان جلوه­گر می­شود. با وجود اهمیت کلار در سده­های اولیه اسلامی،    باستان­شناسانی که بقایای تپه باستانی کلار در کلاردشت را مورد مطالعه قرار داده­اند، شواهد محکمی از استمرار حیات شهر اسلامی کلار در سطوح فوقانی تپه مذکور ارائه نکرده­اند. اگرچه نشانه­هایی از استمرار استقرار در عرصه و حریم این تپه باستانی در سده­های اولیه اسلامی به­دست آمد، قطر لایه اسلامی به اندازه­ای نازک ثبت شده (۵۰ سانتی­متر) که به هیچ­وجه نمی­تواند موید استقرار شهر قدرتمند اسلامی کلار در این مکان باشد. فرض بر آن است که فرمانروایان اسلامی کلار، نقطه­ای را با فاصله­ای نه چندان­ دور از کلار ساسانی، با قابلیت­های خاص دفاعی و معیشتی انتخاب نموده باشند. در این مقاله برای مکان­یابی و معرفی بقایای شهر اسلامی کلار، منابع مکتوب سده­های نخست و میانی اسلام و نیز نتایج بررسی سیستماتیک نگارندگان مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج روشن ساخت که محوطه­ای با وسعتی بالغ بر ۲۵ هکتار و به نام محلی «شهردله(۱)­»(Shahr-e Dele) در فاصله ۵/۱ کیلومتری محور شمالی تپه کلار و در مجاورت حریم شمالی رودخانه سردآبرود، همان شهر اسلامی کلار است.     بدین­ترتیب فرمانروایان اسلامی کلاردشت، شهر جدیدی را (جدای از شهر ساسانی) در منطقه احداث و مرکز حکمرانی خود ساخته­اند.      

Keywords:

شهرهای ساسانی , شهرهای اسلامی , شهر کلار , اسپهبدان طبرستان , علویان طبرستان