تعیین شاخص فرسایندگی مناسب باران در اقلیم نیمه خشک سرد ایران، مطالعه موردی: استان کرمانشاه

خاک یکی از عناصر چهارگانه حیات و یکی از مهم ترین مولفه ها در فرآیند تولید محصولات زراعی، مرتعی و جنگلی محسوب می شود. فرسایش خاک، حاصل خیزی اراضی بالادست را تحت تاثیر قرار داده و به طور غیر مستقیم، اراضی پایین دست را نیز دچار آسیب می نماید. در یک نگاه جهانی نسبت به پدیده فرسایش و رسوب گذاری، بیش از ۵۰ % از اراضی مرتعی دنیا و در حدود ۸۰ % از زمین های کشاورزی به طور معنی دار و قابل توجهی دچار فرسایش هستند.صرف نظراز اهمیت باران در کشاورزی (در مراحل اولیه فرسایش آبی)، نیروی فرسایندگی منتج از باران با کندن ذرات خاک و ایجاد رواناب سطحی، مهم ترین تاثیر را در پدیده فرسایش دارد.نیروی موثر در ایجاد این شکل از فرسایش، فرسایندگی باران است که در واقع توانایی بالقوه باران در ایجاد فرسایش بوده، تابعی از خصوصیات فیزیکی باران است. به منظور کمی نمودن تاثیر عامل فرسایندگی باران، شاخص های مختلفی توسعه داده شده اند؛برخی از آن ها بر مقدار بارش و بعضی دیگر بر شدت بارش تاکید دارند. بررسی ها نشان می دهد که استفاده از یک شاخص خاص نظیر شاخص EI۳۰ (در معادله USLE)، در همه نقاط اعتبار کافی نداشته و ضروری است تا با توجه به شرایط هر منطقه اقلیمی، بهترین شاخص فرسایندگی باران تعیین و استفاده شود. در این تحقیق، پس از احداث ۲۱ کرت رواناب و رسوب در حاشیه روستای کبوده علیا، از توابع شهر کرمانشاه، در دو کاربری کشت دیم آیش (شیب های ۶، ۱۲، ۱۶ و ۱۷ درصد) و مرتع (شیب های ۲۵، ۳۵ و ۴۵ درصد)، هر یک با سه تکرار، مقادیر روان­آب و رسوب هر یک از کرت ها در  ۱۵ واقعه بارش، که منجر به ایجاد رواناب و تلفات خاک شده بودند، پایش و اندازه گیری شدند. اطلاعات شدت و مقدار رگبارها نیز با استفاده از باران نگار ثبات دیجیتالی واقع درمحل ایستگاه، ثبت و استفاده شد؛سپس با توجه به مرور منابع گسترده در سطح جهان، نهایتا ۴۵ شاخص فرسایندگی باران شناسایی شد. به لحاظ گستردگی تعداد شاخص های مورد بررسی و برای تسهیل و افزایش دقت محاسبه هر یک از شاخص های فرسایندگی باران، با تهیه یک برنامه کامپیوتری، هر یک از رگبارها  تجزیه و تحلیل شده و پس از استخراج عوامل مورد نیاز، مقادیر هر یک از شاخص های فرسایندگی باران برای هر یک از رگبارها تعیین شد. در ادامه، به منظور تعیین بهترین شاخص فرسایندگی باران، مطالعات تجزیه و تحلیل های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS  بین هر یک از شاخص های فرسایندگی باران، و مقادیر تلفات خاک انجام شد. نتیجه حاکی از این بود که در منطقه موردتحقیق، شاخص فرسایندگی EI۶۰، به عنوان بهترین شاخص فرسایندگی باران، بالاترین مقدار همبستگی و معنی داری مناسب را با مقادیر تلفات خاک داشته است.

Keywords:

فرسایش پاشمانی , کاربری اراضی , کبوده علیا , کرت رواناب و رسوب , مقدار و شدت بارش