بررسی فیتوشیمیایی اسانس توده های مختلف گیاه دارویی Satureja sahendica Bornm. در شرایط زراعی در استان یزد

گیاه مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) ازگونه های اندمیک ایران است.این تحقیق با هدف بررسی کمیت و کیفیت اسانس توده های مختلف این گیاه در شرایط زراعی انجام گرفت. ابتدا بذر۸ توده مختلف مرزه سهندی از رویشگاه های مختلف استان های آذربایجان شرقی،کردستان وزنجان جمع آوری گردید، پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، درسه تکرار درسال ۱۳۸۹ درمرزعه کشت شدند.سرشاخه های گل دار توده های مختلف طی چهارسال متوالی جمع آوری و در سایه خشک گردید.اسانس نمونه ها با استفاده از به روش تقطیر باآب استخراج و آنالیز مواد موثره پس از تعیین بازده اسانس براساس وزن خشک گیاه به وسیله کروماتوگرافی گازی وکروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی تجزیه وشناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس ها صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس بازده اسانس در سطح ۵ درصد و درصد ترکیب های تیمول و ترانس-کاریوفیلن اسانس توده های مختلف طی چهار سال برداشت در سطح ۱درصد معنی دار بودند. مقایسه میانگین ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال ۵ درصد انجام شد، از بین ترکیب های شیمیایی موجود در توده ها ترکیب های آلفا-ترپینن،گاما-ترپینن،لینالول،پارا-سیمن، ۱و۸ -سینئوال ، ترپینئولن، ترپینن ۴-ال،آلفا-ترپینئولن،سابینن و میزان تولید اسانس در هکتار معنی دار بودند. نتایج تجزیه خوشه ای توده ها براساس ترکیب های تشکیل دهنده اسانس در دوگروه قرار گرفت.گروه اول غنی از ترکیبات فنلی تیمول و کارواکرول (SS۶, SS۵,SS۴, SS۳, SS۲, SS۱) بودند وگروه دوم درصد بالایی از پارا-سیمن وگاما-ترپینن (SS۷وSS۸)مقادیر کمی تیمول وکارواکرول داشتند .بیشترین شباهت بین دو تودهSS۲و SS۵وکمترین شباهت بین دو توده SS۱و SS۸بود.توده های SS۳ با بازده اسانس ۱۳/۲درصد و تولید اسانس ۵۲/۱۴ کیلوگرم در هکتار و۲۳/۴۱درصد تیمول و ۵۷/۱۳ درصد کارواکرول با منشاء استان آذربایجان شرقی و SS۲ با بازده اسانس ۶۹/۲ درصد و تولید ۴۹/۱۳ کیلوگرم اسانس در هکتار و ۶۲/۳۷ درصد تیمول و ۷۸/۲ درصد کارواکرول با منشاء استان کردستان به ترتیب به عنوان توده های برتر معرفی می گردند.    

Keywords:

اسانس , تیمول , کارواکرول , مرزه سهندی , یزد