نقد بلاغی غزلی از حافظ

در این مقاله که بر مبنای نقد بلاغی/رتوریکی غزلی از حافظ تدوین شده است ؛ کوشش شده است بر مبنای دیدگاهی که بر نقش مفاهیمی همچون گوینده، مخاطب، مکان و زمان متن، بافت و موقعیت و تجزیه و تحلیل طیف گستردهای از ارتباطات با مکاتب و رهیافت های انتقادی از جمله نقد نو، ساختار گرایی، نقد خواننده محور و بهره مندی از سایر رشته ها همچون جامعه شناسی، زبان شناسی و زیبایی شناسی متن بپردازد. نتایج نشان میدهد که کاربست این شیوه میتواند مطالعات بلاغی را از حالت ایستایی حاکم برآن خارج نماید و به خوانش خلاق و همه جانبه متن منجر شود. در این شیوه فرآیند تولید معنا و زیبایی به گونهای کاربردی تشریح و تبیین می گردد. گفتمان غالب در این غزل، گفتمان عاشقانه- عرفانی است و در لایه های غایب متن و از طریق تلمیح و رابطه بینامتنی با داستان شیخ صنعان وجه انتقادی یافته است. متن از طریق طنز و کنایه، عاشق نبودن زاهدان و صوفی نمایان را نقد میکند ؛ رمزگان متنی و ادبی و همبافتهای واژگانی در این غزل بیشتر در راستای تثبیت گفتمان عاشقانه غالب کاربرد یافته است؛ رمزگان باغ در پیوند با فضای معنوی حاکم بر سبک دوره عراقی، جایگاه تفکر واقع شده و از نشاط حاکم و برون گرایی سبک دوره خراسانی تهی است؛ رمزگان خانه خمار و رمزگان خرقه در تقابل با مسجد و خانقاه و پیاله، کارکرد زیبایی شناسانه و تصویری و معناپردازانه انتقادی یافته اند؛ شیوه بیان در متن متناسب با فضای زمانه و افق انتظار مخاطب، استعاری و تودرتو است؛ فضای کلی متن که مقارنت عشق و اندوه و سرسپردگی به معشوق و نقد ریاکاری است، حزن ناشی از غارت و کشتار حمله مغول و پس از آن و تاثیر این فضا بر روحیه انسان ایرانی را منعکس میگرداند.

Keywords:

نقد بلاغی , گفتمان , لحن , افق انتظار , بافت