چگونگی و چرایی اتخاذ نظام های ترتیب و تدوین دیوان های شعرا

جمع آوری و تدوین دیوان های شاعران در سده های پیشین به چند روش صورتمی گرفت. گاه شاعر در طول حیات خود و به مرور زمان شعرش را در دفترمی نوشت و بعد از مرگ، آن دفتر به همان شکل باقی می ماند.گاه شاعر، خود دستبه کار جمع آوری دیوان شعرش می شد و آن را بر اساس سلیقه خود مرتب می کرد.گاه دوستان و هواداران او دیوان شعرش را بعد از مرگ وی جمع و مرتب می کردندو گاه در قرون بعد دیوان شعر او از سوی یک کاتب و بر اساس ذوق او تنظیممی شد. در هرکدام از این روش ها ترتیب اشعار (خصوصا غزل ها) به نحوی خاصبوده است. در این پژوهش قصد داریم به شیوه های ترتیب اشعار در دیوان هایشاعران بپردازیم و ببینیم کدام شیوه منطقی تر، و محاسن و معایب هر شیوه چهبوده است. نتیجه ای که از این جستار حاصل شد نشان می دهد که تا پیش از سدههشتم هجری عمدتا ترتیب و تبویب دیوان های شعری بر مبنای درون مایه اشعاربوده است. از سده هشتم به بعد رویکردهای صورت گرایانه تقویت شد و ترتیبدیوان ها بر مبنای نظام های گوناگونی از جمله نظام الفبایی ، نظام های بدیعی و تفننی متداول شد. از عصر مشروطه به این سو نظام تاریخ محور نیز افزوده شد که امروزه دفاتر شعری نوگرا را بر اساس آن تنظیم و تدوین می کنند . تغییر نگرشمخاطبان به شعر، فروانی دیوان ها و افزایش تعداد شاعران در طول زمان بهدگرگونی و تنوع این نظام ها پیوند مستقیم دارد که در این مقاله به چرایی وچگونگی آنها توجه شده است.

Keywords:

نسخ خطی , نظام الفبایی , نظام تاریخ محور , نظام عروضی , ترتیب دیوان