ارزیابی فرسایش قابل تحمل خاک در مقیاس حوضه آبخیز بر اساس باروری و کیفیت خاک (حوضه حاجی قوشان استان گلستان)

فرسایش خاک مهم ترین شکل تخریب منابع خاک و منبع آلودگی­های غیرنقطه­ای به­شمار می­رود. هنگامی­که مقدار فرسایش خاک از آستانه قابل تحمل تجاوز کند طیف وسیعی از مشکلات اقتصادی-اجتماعی- محیط زیستی رخ می­دهند. روش­های مختلفی برای تعیین فرسایش قابل تحمل ارائه شده است که هرکدام دارای مزیت و محدودیت­های خاص خود هستند. در این پژوهش، روش مبتنی بر شاخص باروری و روش مبتنی بر عمق و کیفیت خاک به عنوان رایج­ترین روش­ها برای تعیین فرسایش قابل تحمل مورد استفاده قرار گرفتند. هر دو روش مجموعه­ای از ویژگی­های اساسی خاک شامل نفوذپذیری، ظرفیت نگه­داری آب، کربن آلی خاک، پایداری خاکدانه­ها، جرم مخصوص ظاهری و وضعیت حاصل­خیزی خاک شامل عناصر غذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم را دربر دارند. نتایج نشان داد بین مقدار فرسایش قابل تحمل محاسبه شده با هر دو روش ارتباط نزدیکی وجود دارد. میانگین وزنی مقدار فرسایش قابل تحمل محاسبه شده برای منطقه موردمطالعه با استفاده از مدل شاخص باروری حدود ۲/۹ و بر اساس عمق و کیفیت خاک حدود ۲/۱۰ تن بر هکتار در سال برآورد شد. هرچند روش مبتنی بر عمق و کیفیت خاک به عنوان یک روش استاندارد مطرح است اما نتایج نشان داد که روش باروری خاک نیز کارایی قابل قبولی داشته و حتی به لحاظ مفهومی قوی­تر به نظر می­رسد؛ زیرا در این روش، وضعیت باروری خاک سطحی با خاک زیرسطحی مقایسه می­شود اما در روش کیفیت خاک فقط به وضعیت فیزیکی و شیمیایی خاک سطحی توجه می­شود. از طرف دیگر، روش مبتنی بر عمق و کیفیت خاک، دامنه خاک­های متعلق به یک گروه بسیار زیاد بوده و بنابراین دقت تخمین فرسایش قابل تحمل پایین است. ازآنجایی که هر دو مدل تنها اثرات درون­مزرعه­ای فرسایش را حساب می­کنند، بنابراین مقادیر به دست آمده بدون درنظر گرفتن اثرات برون مزرعه­ای فرسایش، برای برنامه­های حفاظت خاک منطقه قابل توصیه هستند.

Keywords:

تخریب خاک , آلودگی غیرنقطه ای , حفاظت خاک