بسته سیاستی برنامه ریزی توسعه سرزمینی اجتماع محور در ایران

رویکرد توسعه سیاسی در برنامه های توسعه کشور ماهیتی دولت محور، متمرکز و متخصص محور که پایگاه اجتماعی محدود دارد و به لحاظ شمولیت و دربرگیرندگی دیدگاه ها، تعلق اجتماعی محدودی را نشان می دهد. هماهنگی های بین بخشی به شدت تضعیف شده که این کاهش با تضعیف عملکرد اقتصادی همراه است. در این گزارش، برای حمایت از فرایند فراگیر و پاسخگوتر کردن دولت، بر ظرفیت سازی نهادها در سطح منطقه ای، محلی و توانمندسازی مردم به عنوان ذینفعان اصلی در فرایند سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه اجتماع محور، تاکید شده است که به توانمندسازی دولت مرکزی نیز می انجامد. در رویکرد توسعه اجتماع محور، الزامات در ساختار و سیستم های مدیریت و حکمروایی چندسطحی و چندکنشگری از طریق اصلاح سیاست و ظرفیت سازی نهادی عمل می کنند. به این ترتیب، فرایند سرمایه گذاری مالی راهبری می شود و دیگر نهادهای عمومی و غیردولتی مسئولیت حمایت فنی و تخصصی کارشناسان را به منظور تسهیل مشارکت محلی، یکپارچگی بهتر برنامه ها و فعالیت های مرتبط با فرایند برنامه ریزی توسعه سرزمینی اجتماع محور ارائه می دهند.

این گزارش در تدوین بسته سیاستی برنامه ریزی توسعه سرزمینی اجتماع محور سه ویژگی مهم را مد نظر دارد که عبارت اند از: ۱- رویکردهای سیاستگذاری و برنامه ریزی معطوف به ریشه کنی فقر شدید و کاهش نابرابری و محرومیت زدایی اجتماعی و اقتصادی؛ ۲- سیستم های مدیریت مشارکتی فراگیر و کارآمد؛ و ۳- تاب آوری برای حفظ دستاوردهای توسعه در مواجهه با مخاطرات طبیعی و تعارضات اجتماعی. همچنین در ارائه این بسته به اصلاح نهادی و ظرفیت سازی نهادهای سطح منطقه ای و محلی، به منظور تضمین دسترسی عادلانه تر به خدمات برای فقرا و سایر گروه های محروم تاکید شده است. این بسته سیاستی، طرح ها و برنامه های آتی در مورد مدیریت و توسعه اجتماع محور را هدایت می کند و چگونگی یکپارچگی رویکرد پیشنهادی توسعه سرزمینی اجتماع محور را در سطح سیاستگذاری و برنامه های توسعه کشور برجسته می نماید. همچنین نقش هایی برای ذینفعان متعدد در سطوح مختلف پیشنهاد می کند و اقدامات راهبردی که باید برای عملیاتی سازی چارچوب توسعه اجتماع محور انجام شود را نشان می دهد. در این گزارش همواره بر اهمیت ایجاد مشارکت های چندجانبه، چندسطحی و چندکنشگری به منظور اجرای این فرایند تاکید شده است؛ زیرا بدین واسطه مشارکت خودجوش، داوطلبانه، تعامل و بهره گیری از دارایی ها و نقاط قوت بازیگران مختلف را تسهیل می کند. ماهیت کل نگر توسعه سرزمینی پایدار مستلزم آن است که اصول دیدگاه اجتماع محور که چندکنشگری و چندسطحی، درون زا و از نظر فضایی یکپارچه است را برای درک روابط بین مسائل و چالش های توسعه اتخاذ کند. این رویکرد چهار اصل کلی دارد که عبارتند از «درون زا»، زیرا به مدیران و مسئولین محلی این اختیار داده می شود که با طیفی از بازیگران محلی دیگر ارتباط برقرار کنند تا از منابع سیاسی و نهادی موجود حداکثر استفاده را ببرند. «یکپارچه»، به دلیل نیاز به هماهنگی کار سازمان های دولتی و دستگاه های اجرایی، جامعه مدنی و بخش خصوصی در یک قلمرو معین (درنتیجه از تقسیم بخشی مداخلات توسعه اجتناب می شود). «چندمقیاسی»، به این معنی که باید مکانیسم هایی وجود داشته باشد تا امکان همکاری بین مجریان سیاست های ملی و محلی فراهم شود و «افزاینده/ تدریجی»، چون مدیران و مسئولین محلی نه تنها برنامه توسعه ملی را بهبود می بخشند بلکه منابع اضافی را نیز به ارمغان می آورند. این رویکرد باید با بافت توسعه محلی (سطح خرد) و نظام سیاسی (سطح کلان) منطبق شود تا بتواند پاسخی مفهومی و عملیاتی به نیازهای توسعه ارائه دهد. باید ظرفیت سازی نهادی کافی در سطح ملی ایجاد شود و سطح محلی برای مدیریت فرایندها و ابتکار عمل باید به اندازه کافی توانمند باشد تا منابع را برای توسعه بسیج کند. همچنین توسعه و ارتقای کیفیت زندگی در رویکرد اجتماع محور مستلزم موارد زیر است: ۱- حمایت در سطح محلی و اجتماعات هدف برای ایجاد کارآمدی بیشتر، ازجمله توجه به نابرابری ها در مناطق و گروه های آسیب پذیر؛ ۲- رسیدگی به شکاف ها و ضعف دانش در ساختار نهادی برای حرکت فراتر از «پایلوت ها» و پروژه محوری؛ و ۳- حمایت از کنشگری در سطح محلی.

به منظور عملیاتی کردن چارچوب توسعه اجتماع محور به عنوان یک مسیر عملیاتی برای محلی سازی سیاست های توسعه سرزمینی، ظرفیت سازی در ۷ حوزه اصلی مورد تاکید است: ۱- ظرفیت سازی برای راهبری و هدایت فرایند تدوین چشم انداز ملی؛ ۲- ظرفیت سازی برای برنامه ریزی توسعه بخشی؛ ۳- ظرفیت سازی برای راهبری و هدایت فرایند برنامه ریزی توسعه در سطوح زیرملی؛ ۴- ظرفیت سازی برای مدیریت مناسبات و مبادلات سرزمینی؛ ۵- ظرفیت سازی برای تقویت انسجام اجتماعی و اجتماعات متعارض؛ ۶- ظرفیت سازی برای مدیریت دانش و حمایتگری؛ ۷- ظرفیت سازی برای سیستم نظارت ملی؛ و ۸- ظرفیت سازی برای تمرکززدایی و توسعه سرزمینی.

در فرایند برنامه ریزی توسعه سرزمینی به منظور ایجاد چارچوب اقدام در حمایت از ظرفیت سازی، دستورالعمل هایی برای هماهنگی برنامه مشترک ملی و حمایتگری از محلی سازی اهداف توسعه توسط هر وزارتخانه تدوین خواهد شد. شورای برنامه ریزی و توسعه استان و کارگروه های تخصصی ذیل آن به عنوان یک تیم اصلی بین بخشی توسعه محلی (کمیته راهبری) در سطح مناطق با ایجاد بستری برای گفتگو، نظارت و پاسخگویی به انحرافات از هماهنگی در برنامه توسعه ملی، این روند را تسهیل می کند. مکانیسم تامین مالی برنامه ریزی توسعه اجتماع محور از منابع بین المللی، ملی و دارایی های منطقه ای، این امکان را فراهم می کند که حمایت از ظرفیت سازی در برنامه های توسعه برای محلی سازی اهداف سیاست توسعه ملی بسیج شوند. عاملان کلیدی چنین رویکرد یکپارچه ای، نهاد های دولتی محلی و منطقه ای هستند که به همراه سایر ذینفعان نقش مهمی در ترویج، ایجاد و حفظ مشارکت پویای تحول آفرین «از پایین به بالا» ایفاء می کنند.