اصلاح و چابک سازی فرایند برنامه ریزی توسعه

ارزیابی برنامه های توسعه کشور در دوره های مختلف نشان می دهد که با وجود تخصیص منابع مالی و کارشناسی فراوان، غالب برنامه های توسعه به نتایج مطلوب نرسیده اند و در برخی موارد، فاصله زیاد عملکرد با اهداف برنامه، نشان از نافرجامی برنامه ریزی در کشور داشته است. بنابراین آسیب شناسی برنامه ریزی در ایران، مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است. نتایج این مطالعات نشان می دهد بخشی از عدم موفقیت های برنامه ها ناشی از نواقص ساختاری موجود در نظام برنامه ریزی کشور است و بخشی نیز به فضای سیاسی و اقتصادی حاکم بر تدوین برنامه و اجرای آن برمی گردد. در همین راستا و در پاسخ به آسیب شناسی های صورت گرفته، پیشنهادهایی برای اصلاح برنامه ها مطرح شده اند. استفاده از هسته های کلیدی و غلتان نمودن برنامه های توسعه ازجمله این اصلاحات است که به اصلاح نواقص ساختار برنامه های موجود برمی گردد. برخی پیشنهاد های اصلاحی بر تطبیق برنامه های توسعه با دوره دولت ها و یا حذف برنامه های بلندمدت و تمرکز بر تطبیق برنامه های یک ساله بر برنامه های با افق طولانی مدت تاکید دارند. به نظر می رسد، انتخاب یک نوع برنامه ریزی خاص برای تدوین برنامه توسعه که در آن باید به ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، محیط زیستی توجه نمود، راهگشا نخواهد بود، از این رو، توجه به مدل هایی که از رویکرد تلفیقی استفاده می کنند، رو به افزایش است.

بهره گیری از رویکردهای تلفیقی برنامه ریزی، این امکان را می دهد که خلاهای برنامه های گذشته ازجمله عدم ارتباط برنامه راهبردی با برنامه اجرایی را مرتفع کرد. درواقع رویکرد تلفیقی، نگرشی نو به برنامه ریزی است، به گونه ای که این نگرش از یک طرف به دنبال رفع آسیب های گذشته با تدوین رویکردی مشخص برای عملیاتی سازی برنامه های توسعه کشور بوده و از طرف دیگر حاصل برداشتی است که از اصلاحات پیشنهادی در گذشته برای برنامه ریزی به دست آمده است. در چارچوب پیشنهادی تلاش بر این است که چشم انداز، اهداف کلان و استراتژی توسعه به گونه ای تعیین شود که ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی توسعه و اشتراکات بین این سه بعد را دربرگیرد. سپس، با ترکیب این اهداف با سیاست های برنامه ریزی فضایی در سطوح مختلف، می توان پیشران های توسعه را با توجه به چالش ها و فرصت های قلمروهای سرزمینی کشور بر اساس سطوح مختلف ملی، منطقه ای و استانی مشخص کرد. تلفیق سیاست های فضایی با اهداف کلان توسعه، نظام انگیزشی و اجرایی برای اجرای برنامه را بهبود می بخشد و راهکاری برای وظیفه مهم نظام برنامه ریزی که رصد و پایش برنامه است، ارائه می دهد. بنابراین، ایجاد پیوند بین سه مرحله برنامه راهبردی، برنامه اجرایی و نظارت و ارزیابی از مهم ترین دستاوردهای به کارگیری چارچوب پیشنهادی است.