پژوهش و فناوری در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور

تجربه سالهای اخیر و تکانههایی که کشور ایران را تحت تاثیر قرار داده ازجمله شیوع ویروس کرونا که با
تحریمهای بینالمللی همزمان شده، اعتقاد بر اینکه عامل مهم در افزایش توان ملی و تابآوری اقتصادی بهویژه
در زمان تکانههای یادشده، علم، پژوهش و نوآوری میباشد را قویتر کرده است. حکمرانی خوب حوزههای
مرتبط با علم و فناوری همچون تنظیمگری، اثربخشی، کنترل فساد و حاکمیت قانون از طریق تاثیری که بر
دیگر ارکان این حوزه میگذارند ازجمله تامین مالی و جلب سرمایه، توسعه سرمایه انسانی و تامین زیرساختها،
شکلگیری اقتصاد دانشبنیان را محقق میکند. پایین بودن امتیاز چهارچوب نهادی ایران در شاخص جهانی
نوآوری که از میان ۰۰۱ کشور، جایگاه ۰۲۰ را برای ایران رقم زده گواه این مطلب است که چهارچوبهای
نهادی در ایران در این حوزه از اثربخشی لازم برخوردار نبوده و بازنگری در این خصوص ضروری است.
مهمترین جهتگیری و هدفگذاری دولت سیزدهم در لایحه بودجه سال ۰۰۱۰ کل کشور، تحقق رشد اقتصادی
۹ درصد است. بر اساس ادبیات نظری و مطالعههای تجربی، دانش ایجادشده به وسیله نوآوری و پیشرفتهای
فناوری، به عنوان پیشرانهای توسعه اقتصادی در بسیاری از کشورها عمل میکنند و بسیاری از دولتها
موفقیت قابل توجهی از طریق توسعه اقتصاد دانشبنیان به دست آوردهاند. لذا تحقق اقتصاد دانشبنیان یکی
از مهمترین عواملی است که دولت را در مهمترین جهتگیری لایحه بودجه سال آینده یاری میکند.
دولت جدید با این باور که توزیع و تخصیص منابع نیازمند تغییرات و اصلاحات اساسی است لایحه بودجه سال
۰۰۱۰ را با رویکردی متفاوت در ساختار و محتوا تنظیم کرده است. بخش پژوهش و فناوری نیز مشمول این
تغییرات شکلی و محتوایی شده و دستگاههای اجرایی این بخش در سه سطح طبقهبندی شدهاند. باوجود تغییر
در نحوه درج بودجه دستگاههای اجرایی این بخش، به نظر میرسد تا برقراری ارتباط مثبت و معنیدار میان
شاخصهای حکمرانی خوب و فرایند تامین مالی این بخش راه طولانی در پیش است.
مهمترین وجه تمایز بخش پژوهش و فناوری در لایحه بودجه سال ۰۰۱۰ با سالهای گذشته قرار گرفتن اغلب
پژوهشگاهها و موسسات و مراکز پژوهشی در سطح ۲ و ۰ و پیشبینی صندوق شورای عالی علوم، تحقیقات و
فناوری است. مهمترین شاخص مالی در بخش پژوهش و فناوری، شاخص سهم پژوهش و فناوری )بخش دولتی(
از تولید ناخالص داخلی است. مقدار محاسبه شده توسط امور آموزش عالی، تحقیقات و فناوری سازمان برنامه و
۱ درصد رسیده در لایحه سال / بودجه کشور نشان میدهد شاخص یادشده که در قانون بودجه سال ۰۰۱۱ به ۰۹
۱ درصد تنزل یافته است. بخشی از کاهش شاخص یادشده ناشی از عدم احصاء کامل اعتبارات مرتبط / ۰۰۱۰ به ۰۲
با تحقیق و توسعه ناشی از حذف فعالیتها و بازنگری و ادغام عناوین برنامههای عملیاتی است.
بررسی شاخصها و متغیرهای مرتبط با پژوهش و فناوری نشان میدهد جمهوری اسلامی ایران از نظر رتبه علمی
دارای وضعیت قابل قبول و رو به رشدی است. حتی در میان کشورهایی که رشد علمی خوبی دارند کشور ایران از
ب
جایگاه مناسبی برخوردار است. در ایجاد ظرفیتهای زیرساختی تلاشهای خوبی صورت گرفته است؛ اما از این
زیرساختها و ظرفیتها بهطور کامل در رفع نیازها و حل مسائل کشور، رفاه و تامین نیازهای جامعه به خوبی
استفاده نشده است. برای مثال تبدیل پیشرفتهای علمی ایران در حوزه نانو به محصولات مورد نیاز، بهویژه در
بخش پزشکی و تجاریسازی و ایجاد ثروت از آن نکاتی است که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. کمتوجهی به
علوم پایه و نیز علوم انسانی متناسب با شرایط لحاظ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خاص کشور نیز یکی دیگر از
معضلات حوزه علم و فناوری در ایران است.
با توجه به وضعیت فعلی، در صورت ادامه روند موجود در کشور و به شرط آنکه روندهای جهانی هم با همین سیاق
ادامه پیدا کنند، بخش پژوهش و فناوری کشور نیازمند تغییر جهتگیری اساسی به سمت رفع نیازهای اساسی و
خلق ثروت از طریق کاربست دستاوردهای حوزه پژوهش و فناوری است. بررسی اجمالی روند تحولات پژوهش و
فناوری در جهان این واقعیت را پشتیبانی میکند که توسعه پژوهش و فناوری تغییرات مهمی را در تمام زمینههای
اجتماعی و انسانی ایجاد خواهد کرد و شاهد دگرگونیهای اساسی در آینده خواهیم بود. لذا ضروری است بخش
پژوهش و فناوری نیز همگام با تغییرات جهانی دگرگون شود. در حالیکه پیشبینی تغییرات در بخش علم و فناوری
با توجه به میزان اعتبارات پیشبینی شده برای بخش، در بهترین حالت حفظ وضع موجود خواهد بود.