پیش بینی اثرهای سناریوهای اصلاحی بر کاهش آسیب پذیری جوامع محلی در پهنه سیلاب (رودخانه قره چای شهر رامیان-استان گلستان)

سابقه و هدف: سیل یکی از آسیب رسان ترین مخاطرات طبیعی در جهان محسوب می شود. درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن ضرورت دارد. تحقیق حاضر بخشی از رویکرد مدیریت ریسک –محور سیل بر اساس چارچوب KULTURisk است که در آن آسیب پذیری به عنوان یکی از مولفه های ریسک سیل بررسی می شود. هدف تحقیق ارزیابی آسیب پذیری جوامع محلی در مواجهه با پدیده سیل در شرایط موجود و نیز پیش بینی اثرهای سناریوهای مدیریتی بر کاهش آن است. ارزیابی آسیب پذیری سیل، مستلزم کمی کردن اجزای آسیب پذیری است. مواد و روش ها: در این تحقیق، با توجه به هدف مورد نظر و با استفاده از بازدیدهای میدانی و مرور منابع مولفه ها، متغیرها و شاخص های متناسب با شرایط موجود منطقه انتخاب شد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه با جوامع محلی، سالنامه های آماری، اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن، دستورالعمل و راهنمای سامانه مدیریت آمار و اطلاعات بیمارستانی و همچنین مراجعه به دستگاه های اجرایی مرتبط در سطح شهرستان رامیان و استان گلستان جمع آوری و تجزیه و تحلیل شد. جامعه آماری شامل جوامع محلی ساکن در پهنه سیلاب با دوره بازگشت صد سال در بازه ای از رودخانه قره چای شهر رامیان از سرشاخه های رودخانه گرگانرود واقع در استان گلستان می باشد. دلیل انتخاب بازه مذکور موقعیت قرارگیری روستاها در مجاورت رودخانه و نیز فراوانی وقوع رخدادهای سیلابی است که طی سال های گذشته رخ داده است. مقادیر شاخص ها با روش مقیاس طبقه بندی شده و با روش فاصله تا مرجع نرمال سازی شدند. وزن هر یک از شاخص ها با روش دلفی تعیین گردید. مقادیر شاخص های نرمال شده در محیط GIS به لایه های مکانی تبدیل شدند. بدین ترتیب با ترکیب لایه های متغیرهای حساسیت، ظرفیت های سازگاری و مدارا نقشه آسیب پذیری منطقه هدف تهیه شد. بر اساس نتایج حاصل، سه سناریوی اصلاحی شامل ایجاد سامانه هشدار زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک به منظور کاهش سطح آسیب پذیری در مواجهه با سیل برای منطقه هدف انتخاب شد.یافته ها: سطح آسیب پذیری مناطق متاثر از سیل در منطقه هدف در شرایط کنونی در طبقه "زیادآسیب پذیر" قرار گرفت که با اعمال سناریوی اصلاحی ترکیبی (سامانه هشدار سیل زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) آسیب پذیری به طبقه"کمی آسیب پذیر" خواهد رسید.نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاضر علاوه بر کمک به درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن توسط مردم روستای سیدکلاته و مسئولین، موجب تسهیل در اولویت بندی اقدامات متناسب با شرایط منطقه به منظور کاهش آسیب پذیری از طریق افزایش ظرفیت های سازگاری و مدارا می گردد. چرا که میزان اثربخشی اقدامات پیشنهادی (ایجاد سامانه هشدار زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) بر کاهش آسیب پذیری و به تبع آن کاهش میزان تلفات جانی و خسارات مالی مشخص شده است که خود گام مهمی در راستای مدیریت ریسک-محورسیل در مقیاس های مختلف مکانی بشمار می رود. همچنین نتایج این مطالعه ضرورت ارزیابی آسیب پذیری و اتخاذ سیاست های خاص در مقیاس محلی (روستای سیدکلاته) را نشان می دهد . این در حالی است که این موضوع به طور معمول در برنامه ریزی های فنی و مالی در حوزه مدیریت بحران بویژه مدیریت ریسک سیل لحاظ نمی شود.

Keywords:

رویکرد KULTURisk , مدیریت ریسک-محور سیل , آسیب پذیری , سناریو اصلاحی , رودخانه قره چای