خوانش کارکردهای زبانی در شعر جابر الجابری بر اساس الگوی ارتباطی رومن یاکوبسن (مطالعه موردی قصیده«آیات بینات.. »)

کنش ارتباطی در ادبیات یکی از مولفه های برجسته زبان ادبی است و استفاده از آن در خوانشی نوین از متون ادبی، امری ضروری به شمار می رود. گونه ادبی شعر از شبکه درهم تنیده ای از ارتباطات کلامی و غیرکلامی شکل گرفته که علی رغم تفاوتهائی که با هم دارند، هر منبع را برای انتقال انواع خاصی از پیام ها مناسب تر نشان می دهد. نظریه ارتباطی رومن یاکوبسن برجسته ترین نظریه پرداز فرمالیست روسی با نقشهای ششگانه زبانی در یک کنش ارتباطی آغاز می شود. این نظریه ارتباطی در بررسی متون ادبی و راه یابی به معانی مورد نظر شاعر راهگشاست. زبان شناختی رسانه شعر، منجر به آشکار شدن بیش از پیش کارکرد ادبی و زیبایی شناسی آن می شود. جابر الجابری(مدین الموسوی)، شاعر معاصر و مبارز عراقی است که با زبان شعری اش به انتقال مضامین و مفاهیم مورد نظرش به مخاطب پرداخته است. از آنجا که نظریه ارتباطی یاکوبسن در اشعار جابری به خوبی قابل تطبیق است؛ از اینرو پژوهش حاضر بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی، قصیده «آیات بینات..» را از نمونه شعری جابر الجابری با تکیه بر الگوی ارتباطی یاکوبسن مورد بررسی و تحلیل قرار دهد تا با توجه به مولفه های ارتباطی در نظریه مذکور، بتواند به خوانشی نوین از شعر جابری دست یابد. یافته های پژوهش، بیانگر آن است که بسامد بکارگیری مولفه های کلامی در مقاطع مختلف اثر ادبی، با توجه به پیامی که فرستنده (جابری) به گیرنده (مخاطب) منتقل می کند، متفاوت هستند. از آنجا که این قصیده یک اثر ادبی است؛ نقش های شش گانه فرازبانی، همدلی، ادبی، ارجاعی، ترغیبی، عاطفی و رمزی به ترتیب عناصر غالب پیام در شعر جابری هستند و کارکرد فرازبانی و همدلی از پربسامدترین نقش های زبانی این قصیده به شمار می روند. از سویی دیگر کارکرد زبان غیرکلامی در قصیده مذکور نیز بیشتر توصیفی بوده و همراه شدن ارتباط کلامی در این شعر با مولفه های غیرکلامی سبب تاثیرگذاری بیشتری بر مخاطب شده است. کاربست راهبردهای کلامی و غیر کلامی برای ارائه مضامین دینی- سیاسی این شاعر دور از وطن، کارآمدترین ابزار زبانی- ارتباطی هستند.

Keywords:

رومن یاکوبسن , نظریه ارتباطی , نقش های شش گانه زبانی , شعر معاصر عراق , جابر الجابری