شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل های مانگرو خمیر-قشم

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: جنگل ها یکی از منابع طبیعی تجدید شونده و سرمایه های ملی هر کشور محسوب می شوند که دامنه وسیعی از کالاها و خدمات را فراهم می کنند. با توجه به این که زندگی جوامع محلی و امرار معاش آن ها به طور مستقیم و غیرمستقیم به اکوسیستم های جنگلی وابسته است، مدیریت و حفاظت از این رویشگاه های طبیعی موضوع مهمی برای برنامه ریزان و تصمیم گیران می باشد. امروزه این منابع با ارزش به وسیله عوامل متعدد انسانی و طبیعی تهدید شده اند، به طوری که در سال های اخیر با توسعه فناوری، صنعت و همچنین رشد قابل توجه جمعیت، بهره برداری و تخریب این عرصه های طبیعی برای تامین مواد اولیه، فضا و غذا روزبه‎روز افزایش یافته است و خسارات جبران‎ناپذیری را بر جای گذاشته است. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل های مانگرو خمیر-قشم و همچنین تحلیل ارتباط بین وابستگی معیشتی جوامع محلی و میزان بهره برداری از این جنگل ها انجام شد. جنگل های مانگرو خمیر قشم به‎عنوان‎ ‎ذخیره گاه،‎ ‎پناهگاه،‎ ‎محل های‎ ‎تغذیه‎ ‎و‎ ‎پرستاری‎ ‎برای‎ ‎بسیاری‎ ‎از‎ ‎گیاهان و حیوانات‎ ‎محسوب می شوند و همچنین این رویشگاه های طبیعی عمده ترین منبع ارائه خدمات اکوسیستمی برای جوامع محلی و ساکنین حاشیه این جنگل ها می باشند. بدین‎ترتیب، خدمات اکوسیستمی جنگل های مانگرو در محدوده مورد مطالعه، ابزار مهمی برای نشان دادن موضوعاتی همچون وابستگی معیشتی جوامع ساکن حاشیه رویشگاه ها، اهمیت امنیت غذایی، درآمد، سلامتی و توسعه پایدار فعالیت های انسانی می باشند. در این راستا، این مطالعه تکمیل کننده سایر مطالعات از نظر میزان اهمیت بهره برداری از رویشگاه های طبیعی مانگرو و استفاده از هریک از این خدمات در زندگی جوامع محلی و ساکنین حاشیه جنگل های می باشد، به ویژه در نواحی که به روستاها نزدیک تر هستند، از وضعیت کیفی مناسبی برخوردار نبوده و نیازمند حفاظت بیشتری می باشند. مواد و روش ها: پژوهش‎ ‎حاضر‎ ‎از نوع‎ ‎توصیفی و‎ ‎تحلیلی می باشد و گردآوری داده ها و اطلاعات نیز، از طریق پرسشگری و مصاحبه از جوامع محلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل جوامع محلی می باشد، و حجم نمونه محاسبه شده در محدوده مورد مطالعه ۳۸۰ نفر بوده که به‎روش خوشه ای و با در نظر گرفتن جمعیت هر روستا نمونه گیری به‎عمل آمده است. روایی پژوهش به منظور سنجش میزان مناسب بودن پرسشنامه های تهیه شده به روش های سازه و صوری از طریق نظر کارشناسان و متخصصان تعیین گردید و پایایی آن نیز با استفاده از آلفای کرونباخ در نرم افزار SPSS مورد سنجش قرار گرفت که مقدار حاصل شده برابر با ۰/۹= α بوده و از نظر آماری مورد تائید و قابل‎قبول است. یافته ها: مطابق با نتایج به دست آمده، بیشترین استفاده از جنگل های مانگرو خمیر-قشم مربوط به مصارف خوراکی از جمله برداشت عسل وحشی، صید آبزیان و بی مهرگان خوراکی (برای مصارف خانگی، رستوران و فروش در بازار)، شکار پرندگان و برداشت علوفه برای تغذیه دام (شتر) می باشد. در مقابل کمترین میزان مصرف مربوط به برداشت از چوب جنگل های مانگرو برای ساخت و ساز آلاچیق ها و منازل مسکونی است. با توجه به میانگین های به دست آمده، بالاترین اولویت در استفاده از جنگل های مانگرو خمیر-قشم، به مصارف خوراکی اختصاص یافته است و پس از آن به ترتیب از بیشترین به کمترین اولویت می توان به مصارف گردشگری، ساخت صنایع دستی، مصارف دارویی، مصارف سوختی و ساخت و ساز اشاره نمود. به عبارت دیگر در این منطقه مصارف خوراکی به‎ویژه صید و آبزی پروری در اولویت اول قرار دارد و سایر فعالیت هایی همچون گردشگری به‎دلیل محدود بودن زمان مناسب برای حضور گردشگران در منطقه، ساخت صنایع دستی، مصارف دارویی، مصارف سوختی و ساخت و ساز به‎دلیل پایین بودن بازار تقاضا و امکانات لازم از کارایی و اولویت پایین تری برخوردار است. علاوه بر این، اشتغال ساکنین منطقه نشان دهنده میزان وابستگی معیشتی جوامع محلی به جنگل های مانگرو خمیر-قشم می باشد که برای امرار معاش و تامین نیازهای روزانه خود به بهره برداری از این رویشگاه های طبیعی اقدام می کنند. به طور کلی، درآمد اکثر جوامع محلی از راه صید آبزیان تامین می شود، اگرچه به فعالیت های دیگری همچون قایقرانی، گردشگری، لنج سازی، ایجاد اقامتگاه های بوم گردی و رستوران های ساحلی نیز می پردازند. نتایج تحلیل ارتباط وابستگی معیشتی و میزان بهره برداری از این جنگل ها حاکی از وجود ارتباط معنادار و مستقیم بین این دو عامل می باشد. بدین‎ معنا که با افزایش تقاضا و نیاز معیشتی جوامع محلی، میزان بهره برداری از این رویشگاه های جنگلی نیز افزایش می یابد. جنگل های مانگرو به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی، رابطه مستقیم و جایگاه انکارناپذیری در تامین معیشت، رفاه و آسایش جوامع انسانی دارد. از طرفی این جنگل ها به دلیل نقش اساسی که در تقویت معیشت و توسعه جوامع بشری دارند همواره باید مورد توجه قرار برنامه ریزان و تصمیم گیران قرار گیرد. نتیجه گیری کلی: با توجه به وضعیت حفاظتی و حساسیت های زیستی محدوده مورد مطالعه، تداوم این نوع بهره برداری ها خسارات زیادی به جنگل های منطقه وارد کرده و بقای آن ها را برای نسل های آینده به مخاطره می اندازد؛ بنابراین باید سیاست ها و تمهیدات مدیریتی برای کاهش بهره برداری جوامع محلی از جنگل های مانگرو و حفاظت و پایداری این رویشگاه های طبیعی در نظر گرفته شود. علاوه بر این آموزش، آگاهی دادن و توانمندسازی جوامع محلی در توسعه کسب و کارهای محلی و افزایش درآمد آن ها می تواند به کاهش وابستگی معیشتی مردم به جنگل ها کمک نماید.

شناسایی نوع استفاده و میزان وابستگی جوامع محلی به جنگل های مانگرو خمیر-قشم Keywords:

Consumption prioritization , Khamir-Qeshm mangrove forests , Livelihood dependency , Local communities , اولویت بندی مصرف , جنگل های مانگرو خمیر-قشم , جوامع محلی , وابستگی معیشتی