تلفیق مدل های تصمیم گیری چند معیاره و طیف فرصت های تفرجی در نقشه برداری خدمت اکوسیستمی تفرج در استان سمنان

چکیده مبسوط مقدمه: با توسعه سریع جامعه، اقتصاد و رشد جمعیت، تاثیر فعالیت­های انسانی بر اکوسیستم­ها رو به افزایش است که باعث شده رابطه بین رفاه انسان و اکوسیستم در کانون توجه قرار گیرد. در این راستا، خدمات اکوسیستم به­عنوان عنصر اساسی برای توسعه و بقای انسان، به مزایایی که اکوسیستم های طبیعی به انسان­ها ارائه می­دهند، تاکید دارد. این خدمات بر اساس ارزیابی اکوسیستم هزاره به چهار دسته: تامین، تنظیم، حمایت و فرهنگی تقسیم می­شود. خدمات اکوسیستم فرهنگی جزء مهمی از خدمات اکوسیستمی است که به مزایای ناملموس انسان از اکوسیستم­ها اشاره دارد و نقش اساسی در افزایش رفاه انسان ایفا می­کنند. خدمات اکوسیستم فرهنگی می­تواند شامل استفاده از منابع طبیعی به طور مستقیم یا غیر­مستقیم باشد. روش انجام پژوهش: مطالعه حاضر با هدف مدل­سازی خدمت تفرج در استان سمنان انجام شد. بدین منظور از تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از روش­های تصمیم­گیری چند معیاره و مدل طیف فرصت­های تفرجی (ROS) استفاده شد. در مدل ROS، خدمت تفرج بر اساس شاخص پتانسیل تفرجی و شاخص دسترسی- دوری برآورد می­شود. در شاخص پتانسیل تفریحی، سه عنصر درجه طبیعی بودن، مناطق حفاظت شده و جذابیت آب و در شاخص دسترسی- دوری فاصله از جاده ها و مناطق انسان­ساخت نقشه­برداری شد. در این پژوهش برای تهیه نقشه کاربری اراضی سال ۱۴۰۰، از تصاویر ماهواره سنتیل ۲ استفاده شد. سپس با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال نقشه کاربری اراضی در ۱۸ کلاس تهیه شد. نتایج و بحث: بر اساس نقشه کاربری اراضی، مراتع، اراضی بایر و زراعت دیم به ترتیب با ۵۷/۲۳، ۲۷/۲۲ و ۳۱/۱۷ درصد، بیشترین سطوح پوشش/کاربری زمین را در محدوده موردمطالعه به خود اختصاص داده اند. پس ازآن پهنه های آبی، شوره زار و زراعت آبی به ترتیب با ۶۵/۱۵، ۹۸/۱۰ و ۸۴/۷ درصد کاربری هایی با پوشش غالب هستند. شایان ذکر است که کمترین مساحت منطقه به پوشش تالابی و کاربری شهری اختصاص دارد. بر اساس نتایج، مناطق جنگلی و مرتعی بالاترین پتانسیل در تدارک خدمت تفرج را در منطقه موردمطالعه دارند. همچنین مشاهده شد که طبقه سوم (تامین کم– دسترسی سخت) و طبقه هفتم (تامین بالا– دسترسی آسان) به ترتیب بیشترین و کمترین پوشش سطح زمین ازنظر خدمت اکوسیستمی تفرج در استان را به خود اختصاص داده­اند. درمجموع، نتایج نشان داد که خدمت اکوسیستمی تفرج تحت تاثیر عوامل مختلف ناشی از توسعه انسانی به ویژه تغییرات پوشش/ کاربری زمین است. با توجه به تمرکز هر دو متغیر تدارک خدمات اکوسیستمی و توسعه شهری و صنعتی در نیمه شمالی استان، توجه به تعارضات و تضاد های بین توسعه و مدیریت خدمات اکوسیستمی، حیاتی است. در صورت نادیده گرفتن این امر، علاوه بر تشدید ناپایداری توسعه، تخریب دارایی های طبیعی استان به ویژه جنگل ها و مراتع که منبع اصلی تدارک انواع خدمات اکوسیستمی مانند تفرج هستند، شدت می یابد. نتیجه­ گیری: به طورکلی، نتایج حاکی از این است که بیشتر مکان­های استان قابلیت متوسط تا کم برای عرضه خدمت تفرج را دارند. با توجه به اینکه پتانسیل تفرجی برای رفاه جمعیت شهری مهم است، افزایش پارک­های شهری و مناطق زیرساختی سبز راهی مفید برای ارتقاء کیفیت تجربه تفرج است؛ بنابراین، استراتژی­های توسعه شهری باید به طور فزاینده ای با هدف تقویت شبکه طبیعی و مصنوعی فضای سبز، تنوع ترکیبات گیاهی و ساختار زیست­توده و مدیریت صحیح فضای سبز باشد. این امر برای طراحی فضای سبز با توجه به حداکثر رساندن خدمات اکوسیستم در استان سمنان ضروری است.

Keywords:

تفرج , خدمات اکوسیستم , سمنان , فرآیند تحلیل سلسله مراتبی , کاربری اراضی