تعیین اثربخش ترین فناوری های به زراعی در صرفه جویی واقعی آب در سه حوضه آبریز

استفاده از فناوری­ هایی که منجر به کاهش آب مصرفی واقعی (ETa) در مزرعه شوند بر ارتقای بهره وری آب در سطح حوضه اثربخش خواهد بود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی اثربخش ترین فناوری ها برای کاهش ETa و کمک به احیای دریاچه های چند حوضه، پایشی در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با اعمال فناوری ­های به زراعی در سطح مزارع و باغ­ های کشاورزان انجام شد و در آن تعداد ۵۵، ۱۷ و ۱۸ مزرعه و باغ به ترتیب از حوضه های دریاچه ارومیه، طشک-بختگان و مارون-جراحی در نظر گرفته شد. نتایج پایش نشان داد که هرچند اعمال تمامی فناوری ­ها توانسته بر کاهش آب آبیاری به میزان متوسط ۲۴/۶%، افزایش عملکرد با متوسط ۱۸/۳% و افزایش بهره وری آب با متوسط ۶۰/۴% برای هر سه حوضه آبریز موثر باشد، اما همه این فناوری­ ها در کاهش میزان ETa محصول، اثربخش نبود. پایش مزارع نشان داد که فناوری هایی که بر پایه "برنامه ریزی دقیق مبتنی بر نمایه های خاک و گیاه در کنار اصلاح و مدیریت بهینه سامانه آبیاری موجود" بود، توانست علاوه بر اثربخشی در نمایه های کاربردی آب در مزرعه و یا باغ، باعث کاهش ETa به میزان متوسط ۱۵/۵% و ارتقای بهره وری آب مصرفی(WPET) با متوسط۴۰% در هر سه حوضه آبریز شود. براین اساس، اثربخش ترین فناوری ­ها در حوضه دریاچه ارومیه، ایجاد شیارهای دوطرفه ردیف درختان در آبیاری سطحی و برنامه ریزی آبیاری قطره ای براساس نمایه خاک و گیاه در محصولات ردیفی و درختان بود که ETa را ۱۸% کاهش داد. همچنین کوچک کردن کرت های آبیاری تا سطح سایه انداز برای درختان انار و پسته درحوضه طشک-بختگان، ایجاد طشت در اطراف سطح سایه انداز درختان نخل به همراه مالچ برگ نخل و بالاخره روش مدیریتی کاهش دبی پس از رسیدن جریان آب به انتهای نوار و یا شیار در سامانه آبیاری سطحی برای زراعت در حوضه مارون-جراحی، توانست با کاهش دادن  ETaبه ترتیب به میزان ۲۱% ،۱۳% و ۱۴% از مهمترین فناوری­ ها  به شمار آید. بنابراین، توجه به فناوری­ های پایش شده در سطح یک حوضه با مشارکت کشاورزان محلی و ترویج آنها می تواند ضمن استقرار کشاورزی پایدار، در حفاظت زیست بوم منطقه موثر باشد.

Keywords:

فناوری های نوین , آب مصرفی واقعی , ارتقای بهره وری آب و حفاظت زیست بوم