باستانشناسی تفریحات: نگاهی به وضعیت تفریحی دوره ساسانی با اتکا بردادههای باستانشناختی

در باستانشناسی ایران به تفریحات و وضعیت گردشگری در دوران باستان که از حوزههای مطالعاتی باستانشناسی اجتماعی از شاخههای باستانشناسی نظری بوده، توجه چندانی نشده است. دوره ساسانی از جمله ادوار باستانی ایران است که شواهد فراوانی از چگونگی وضعیت تفریحی در دوران باستان را به دست میدهد. این دوره از باشکوهترین و درخشانترین ادوار در زمینههایی مانند موسیقی بوده است. آنچه در متون و اسناد مکتوب دوره ساسانی مندرج است و آنچه از مواد فرهنگی و دادههای باستانشناختی آن دوره استنباط می شود، گویای تفریح و تفرج طبقات بالای جامعه بویژه شاهان و درباریان ساسانی است. در این مقاله از مباحث نظری باستانشناسی و تحلیل مدارک باستانشناختی دوره ساسانی )مدارک ایستای باستانشناختی( جهت بازسازی وضعیت تفریحی آن دوره، استفاده گردیده است. در این پژوهش از دو دسته اطلاعات استفاده شده است؛ یکی بررسی متون و اسناد مکتوب تاریخی مرتبط با دوره ساسانی و دیگری دادههای باستانشناختی اعم از نقوش برجسته، کتیبهها و ظروف بجای مانده از این دوران میباشند. با توجه به ضرورت ارتباط گردشگری با حوزه باستانشناسی، این مقاله بر آن است تا با بازسازی اوضاع گردشگری دوره ساسانی که از مهمترین ادوار باستانی ایران از منظر تفریحات شاهی بوده، ارتباط دو حوزه مزبور را بیشتر مورد بررسی قرار دهد. آنچه از نتایج این پژوهش برمیآید، دوره ساسانی دارای بیشترین اطلاعات در زمینه تفریحات در عهد باستان و پیش از دوران اسلامی بوده و در این دوره به دلیل رفاه طبقات بالای اجتماعی، پرداختن به تفریحات و انواع سرگرمیها، اغلب مختص طبقات بالا و خاندانهای شاهی بوده و این مقوله ذاتاً جزو مناسبات خانوادگی و اجتماعی طبقات بالا و مرفه جامعه بوده است؛ با این وجود، برخی تفریحات و سرگرمیها مانند انواع بازیها و ورزشها مورد توجه و استعمال عامه مردم بوده و جنبه همگانی داشته است. علاوه بر این با توجه به اهمیت برخی تفریحات و سرگرمیها در آئین و متون مذهبی ساسانیان، میتوان به جنبه ایدئولوژیکی و مذهبی برخی تفریحات در عصر ساسانی نیز پی برد.

Keywords:

دوره ساسانی , باستانشناسی اجتماعی , باستانشناسی تفریحات , دادههای باستانشناختی , متون پهلوی