تحلیل و گونه شناسی سفالینه های محوطه ی شمس آل رسول آمل

آمل یکی از شهرستان های مرکزی استان مازندران است که بناها و محوطه های تاریخی و باستانی زیادی در آن واقع است که به سده های پیش از اسلام و دوره های مختلف اسلامی مربوط هستند. یکی از این بناها، بنای شمس آل رسول است که با پلان چهارضلعی و گنبد منشوری (که در حال حاضر فرو ریخته) در زمره ی مقابری است که ساخت آنها در مناطق شمالی ایران در قرون میانه ی اسلامی (قرن 5 الی 9 ه.ق) معمول و مرسوم بوده است. این مقابر که به آرامگاه های برجی شکل موسومند معمولاً بر روی محوطه های کهن ایجاد شده اند. بنای مقبرهی شمس آلرسول نیز در بافت قدیم آمل و در محله ی چاکسر و بر روی لایه های باستانی و قدیمیتر بنا شده است. در پیرامون این بنا، قطعات سفالی مربوط به دوره های مختلف تاریخی و به ویژه اوایل اسلامی مشاهده میشود. در سال 1387 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مازندران، مبادرت به خاکبرداری هایی جهت مرمت این بنا نموده است. در جریان این خاکبرداری ها، سفالینه های متعدد، متنوع و بعضاً منحصر به فردی به دست آمد. نگارندگان مقاله، این سفالها را از نظر فنی، تزئینی و زیباشناختی مورد بررسی قرار داده اند. از طریق این سفالها میتوان فناوری ساخت و تزیین سفال را در این منطقه در بازهی زمانی احتمالاً عصر آهن تا دوره های اولیه و میانهی اسلامی مطالعه نمود. جستار حاضر که بر اساس پژوهش های میدانی، مطالعات کتابخانه ای و مقایسه ی تطبیقی سفالها تدوین گردیده است به تحلیل و گونه شناسی این سفالینه ها می پردازد. مهمترین نتایج این پژوهش عبارتند از: الف بررسی اشکال و تزیینات سفالینه های این محوطه، یک گاهنگاری مقدماتی را از عصر آهن تا دوران اسلامی نشان می دهد؛ ب تنوع ظروف، نقشمایهها، تکنیکهای تزیین و همچنین کشف یک قطعه بدنه ی دفرمه (؟) در این مجموعه، احتمال تولید محلی سفالینه ها را تقویت می کند؛ ج شباهت میان نقوش تزیینی سفالینه های این محوطه با سفالینه های نیشابور و سمرقند در قرن 3 و 4 هجری و سفالینه های جرجان، روابط فرهنگی میان این محوطه ها را محتمل می سازد.

Keywords:

آمل , بنای شمس آل رسول , تحلیل و گونه شناسی سفال , عصر آهن , دوران اسلامی , سفالگری اسلامی , مقابر برجی شکل