خرد بشری و کاستی های آن از منظر مولوی

در پژوهش یک مکتب عرفانی، نظیر مکتب عرفانی مولوی، شاید مهمترین مسیله – ویا یکی از مهمترین مسایل- مبحث عقل و خرد بشری باشد؛ چرا که برخی از صاحبنظران بر این باور هستند که این عارف در آثار خود با عقل و استدلال به مبارزهبرخاسته و این در حالی است که قرآن کریم و همچنین سنت نبوی (ص) جایگاهرفیعی را برای خرد قایلاند و در موارد فراوانی، انسان را به تفکر، تعقل و تدبر فراخوانده اند. این نوشتار که با روش تحلیلی به جست و جو در آثار مولوی پرداخته بر آناست تا در جهت رفع این تناقض ظاهری، به بررسی جایگاه عقل و خرد بشری درعرفان مولوی، بپردازد. مولوی عقل را به دو دسته عقل ممدوح و عقل مذموم تقسیممی کند. عقل ممدوح دارای دو معنا است: یکی عقل کامل انبیاء و اولیاء و خواص درگاهحق می باشد که آگاه به حقایق و اسرار است و دیگری عقل مجرد علوی و نخستینجلوه ی ذات حقتعالی است. عقل مذموم از نظر مولوی عقلی است که پا را فراتر تر حدخود بگذارد و داعیه ی پرواز در ماورای طبیعت داشته باشد. در این صورت، قطعا کارشبه حیرت و گمراهی می کشد. و این تعبیر اگر چه مشابهت فراوان با عقل نظری فلاسفهدارد ولی، همیشه و هر جا با آن یکسان نیست. اما هر چه باشد این امر مسلم است کهتکیه کردن بر آن در معرفت شناسی آفت دریابی و رهزن رسیدن به حقایق است.

Keywords:

عقل , مولوی , جنون , عقل کل