و ((بدل بلاغی)) محملی برای ایهام سازی حافظ

یکی از مشخصه های اصلی سبک حافظ، چند معنایی بودن کلام اوست . او است به روش های مختلف کوشیده است به این مهم دست یابد یکی از راه هایی که حافظ برای خلق ایهام در پیش گرفته است و تا حال در کتب، شروح و مقالاتی که درباره حافظ و ایهام نوشته شده، نامی از آن آورده نشده، ایهام سازی از رهگذر بدل بلاغی است. ظاهرا یکی از کارکردهای بدل، پرهیز از تکرار واژگان است که روزگاری از عیوب فصاحت محسوب می شد، اما حافظ در اکثر موارد به این اکتفا نکرده است. وی با دانش زبانی و بلاغی خود، کلماتی را جانشین یکدیگر می کند که علاوه بر وظیفه جانشینی، متضمن هنرهای بلاغی نیز هستند، یکی از مهم ترین کارکردهای بدل بلاغی در غزلیات حافظ ایهام سازی است. حافظ با انتخاب دقیق بدل، علاوه بر مصون ماندن از بلیه تکرار، در بسیاری از موارد هنر زیبایی ایهام نیز دست یافته است. در این مقاله ابتدا به نقد تعاریف بلاغیون درباره ایهام پرداخته شده، سپس ((بدل بلاغی)) مختصرا معرفی شده است. در ادامه ابیاتی از حافظ که بدل بلاغی در آنها موجب این همه کلام کشته، تحلیل شده است و در پایان، بدل تلاقی 20 غزل حافظ تصادفی انتخاب گردیده، استخراج، و نسبت ابهام هایی که از رهگذر بدل تلاقی حاصل شده، با سایر ایهام ها سنجیده شده است.

Keywords:

بدل , بدل بلاغی , ایهام , حافظ