نمادشناسی آرایه چلیپا در بناهای تاریخی ایران

نقش چلیپا در ادوار پیش از اسلام و پس از اسلام در قسمت های مختلف بناهای ایران به کار رفته است. نمی توان گفت نماد چلیپا همواره و در هر دوران تنها یک مفهوم داشته است زیرا اگر چنین بود رمز و راز و طراوت خود را از دست میداد و تنها کلامی ساده می شد. چلیپا افزون بر آنکه خود به تنهایی نقشی زیبا همراه با مفاهیم برجسته و ژرف است، در زمینه هنر و پدید آوردن نقش های گوناگون دلپذیر به ویژه در هنر اسلامی عنصری کلیدی به شمار می رود. نقش چلیپا از پلان آتشکده ها، نمای مقابر، گلدسته ها و گنبدهای فیروزگون و سر برافراشته مساجد گرفته تا خانه ها و روی ظروف سفالین، همواره در دوره های مختلف تاریخی ایران دیده می شود که نشان از پیوند ناگسستنی این نقش مایه با گذشته است، که هنرمند ناخداگاه به آن تجسم می بخشد و نشان از اعتقاد نهفته و پنهان انسان به نیروهای باروری، زایندگی، پایندگی و داشتن قدرت برای راندن اهریمن است، لذا این تحقیق که پژوهشی کاربردی با رویکرد کیفی است، مفهوم آرایه چلیپا را در بناهای تاریخی ایران بررسی نموده و از منظر نمادشناسی این نقش را در بخش های مختلف بناها مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. بررسی های انجام گرفته نشان می دهد که چلیپا سمبل خوش شانسی و اتفاقات خوب است و در بناهای ایران باستان نمایانگر درونگرایی ست. مورد دیگر اینکه این نقش به طور بارز خود را در بناهای آرامگاهی اسلامی نشان می دهد و در سیر تحول خود از یک نقش ساده در اوایل اسلام، به یک نقش زیبا و نمادین در قرون میانی تبدیل شده و در دوران متاخر به یک نقش صرف تزیینی تبدیل می شود.

Keywords:

چلیپا , نمادشناسی , معماری , بناهای تاریخی ایران