واکنش نظامی گنجوی به اشغال سرزمین های قفقازی ایران

با استیلای لشکر روس بر سرزمینهای ایرانی قفقاز در آن سوی ارس، ایران اگرچه بخشهای فرهنگ خیزی را از دست داد، ولی این استیلا هرگز نتوانست پیوندها و اصالتهای ایرانی مردمان این دیار را به کلی منقطع نماید. تاریخ نشان داد که حتی حاکمیت کمونیست و الحاد نیز نتوانست به اصالت ساکنان آن دیار خدشه ای وارد کند. در پی جدایی شهرهای آن سامان، شاعران ایران همگام با تحولات اجتماعی کشور وارد عرصه آفرینشهای هنری و ادبی شدند و شعر ضداشغالگری را پی ریزی کردند. نویسنده در این مقاله ضمن ارایه نمونه هایی از این نوع ادبی و با اشاره به پیشینه اعتراض شاعران به اشغال قفقاز، به بررسی منظومه اسکندرنامه نظامی گنجوی پرداخته و ضمن بیان موضع میهن پرستانه وی، در پی تبیین این نکته آمده است که واکنش این شاعر در مقابل جنگهای روس با ایران و اشغال بخشی از قفقاز در سده ششم جانی تازه در کالبد شعر فارسی دمید و با انعکاس روح میهن پرستی او، شعر بیداری ایران را بنیاد نهاد. اگرچه روز بازار واکنش شاعران به اشغال قفقاز در عصر قاجار بوده است ولکن ابراز احساسات شاعری بزرگ چون نظامی - و البته شاعر همعصر او خاقانی شروانی - روایتی از نخستین تجربه های شعر فارسی در ورود به حوزه موضوعات اجتماعی و سیاسی در شعر کهن فارسی محسوب می شود.