تفسیری هگلی از نخستین مانیفیست ها ی ادبی درباره داستان و زمان در ایران (1250-1300)

از نخستین اظهار نظرهای آخوند زاده تا مقدمه جمال زاده در کتاب یکی بود یکی نبود یعنی در یک دوره تقریبا پنجاه ساله، با مجموعه معدودی از گفتارهای پراکنده درباره داستان و رمان مواجهیم، که تا کنون کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. این گفتارهای پراکنده را می توان نخستین مانیفست های ادبی درباره داستان و رمان به شمار آورد. در این نقد و نظرها، مباحثی یافت می شود که می توان آن را به عنوان نقاط مشترک نویسندگان و منتقدان این عصر به حساب آورد. اخلاق گرایی، واقع گرایی و سودبخشی رمان، سه فصل مشترک تمام این پاره گفتارهاست. شرایط تاریخی و تحولات اجتماعی عصر مشروطه، فضایی را مهیا ساخته بود که در آن تنها ادبیات متعهد می توانست به حیات خود ادامه دهد. نخستین رمان ها و نخستین نقد و نظریه های رمان در ایرانف در چنین شرایطی شکل گرفت و به ناگزیر هدفمندی داستان و رمان در اولویت قرار گرفت. از همین رو در این مقاله برآنیم تا نخستین نقد و نظرها در باره داستان و رمان در ایران را با تکیه بر دیدگاه های زیبایی شناسانه هگل تفسیر و تحلیل کنیم. هگل و هگلی ها، محتوای ادبی را مهم تر از فرم ادبی می دانستند و بر هدفمندی و سودبخشی رمان تکیه داشتند. در پژوهش حاضر مشخص شد که نخستین نقدها در ایران، تا حد زیادی با زیبایی شناسی هگلی انطباق دارد.

Keywords:

رمان معاصر ایرانی , بیانیه , نقد , نظریه زیبایی شناسی هگلی