فورس ماژور در قراردادها به چه معنا است؟

فورس ماژور در قراردادها به چه معنا است؟

امیرحسین صفدری وکیل دادگستری و پژوهشگر علم حقوق

با توجه به آیه یک سوره مائده که می گوید: یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود، و حدیث نبوی المومنون عند شروطهم و ماده ۲۱۹ قانون مدنی، که لزوم پایبندی به تعهدات و قراردادها را به عنوان یک اصل اساسی و مهم در دین و نظام حقوقی ما به رسمیت شناخته است افراد باید ایفای تعهد کنند و پایبند به قراردادهای خود باشند.

در حقوق کشور ما قوه قاهره (فورس ماژور) پیش بینی شده است باید بگویم که یکی از اصلی ترین بندهای هر نوع قراردادی باید بحث قوه قاهره باشد تا در شرایط خیلی خاص مثل کرونا، سیل، زلزله، جنگ و... حق و حقوق شما از بین نرود.

قوه قاهره یا همان فورس ماژور به زبان ساده یعنی بروز هر گونه حادثه ی خارجی که از حیطه اختیار و قدرت اشخاصی که تعهدی را بر عهده دارند خارج است و توان جلوگیری و پیش بینی از آن را نداشته باشند را قوه قاهره می گویند. بطور کلی قوه قاهره دارای سه شرط مهم است: یک) خارجی بودن، دو) غیر قابل دفع بودن، سه) غیر قابل پیش بینی بودن، که برای مثال ویروس کووید-19 و جنگ اخیر دارای این سه شرط مهم بود و بر همین اساس ما می توانیم این موارد را مشمول قوه قاهره بدانیم.

اثر قوه قاهره ممکن است حسب مورد، سقوط تعهد و انحلال قرارداد باشد و یا تعلیق آن باشد. درصورتی که فورس ماژور عدم امکان دائمی اجرای قرارداد را در پی داشته باشد، موجب انحلال قرارداد و سقوط تعهد می شود، و هرگاه بروز حادثه ای که موجب عدم امکان اجرای تعهد شده موقت باشد، فورس ماژور موجب تعلیق قرارداد است و پس از رفع مانع، قرارداد اثر خود را باز می یابد مشروط بر این که اجرای آن، فایده خود را حفظ کرده و منطبق با اراده طرفین باشد، تشخیص این امر با دادگاه صالح می باشد.

مطابق با ماده 219 قانون مدنی که اصل لزوم قراردادها را بیان می کند قانونگذار ما می گوید: عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم مقام آن ها لازم الاتباع است مگر این که به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود. و مطابق با ماده 227 قانون مدنی قانونگذار ما بیان می کند: متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت می شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام، به واسطه ی علت خارجی بوده است که نمی توان مربوط به او نمود.

قانونگذار ما در ماده 229 قانون مدنی هم به صراحت بیان می کند: اگر متعهد به واسطه ی حادثه ای که دفع آن خارج از حیطه ی اقتدار اوست، نتواند از عهده تعهد خود بر آید، محکوم به تادیه خسارت نخواهد بود. نکته بسیار مهمی که باید در تنظیم قراردادها به آن توجه کنیم این است که در قراردادها قوه قاهره را پیش بینی کنیم تا از بروز مشکلاتی که در آینده امکان دارد به وجود بیاید جلوگیری کرده باشیم.

یک نکته مهم هم در خصوص مسولیت باید بگویم که در اصطلاح حقوقی مسئولیت تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری است که به دیگری وارد کرده است. معمولا مسئولیت را به مسئولیت اخلاقی، قانونی، قراردادی، مدنی و جزایی تقسیم بندی می کنند.

مسئولیت قانونی یا حقوقی مسئولیتی است که ماخذ قانونی داشته باشد به عبارت دیگر به مسئولیتی قلمداد می گردد که در قانون پیش بینی شده است. و منظور از مسئولیت قراردادی مسئولیت است که در عقدی از عقود اعم از عقود معین و غیرمعین تعهدی را پذیرفته باشد و به علت عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد و یا در حین انجام تعهد و یا به سبب انجام تعهد خسارتی به متعهدله وارد کند.