نگاهی به موضوع وصیت نامه در قانون مدنی

امیرحسین صفدری 

محقق و پژوهشگر علم حقوق

موضوع وصیت نامه و یا وصیت کردن یکی از مهمترین مباحثی است که همه ی افراد جامعه ی ما با آن سروکار دارند و از زمان نزول قرآن هم به این مسله مهم اشاره شده است؛ بطوری که در آیه 8 سوره عنکبوت خداوند متعال می فرمایند: و وصینا الانسان بوالدیه حسنا؛ ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.

معمولا موضوع اکثر وصیت نامه ها مربوط به اموال، فرزندان، اعمال دینی، ادای دین و... می باشد، گاهی هم متاسفانه مرگ به افراد فرصت نمی دهد که آنها وصیت نامه ی خود را تنظیم کنند که در این صورت تقسیم ماترک (اموال و دارایی های به جا مانده از متوفی) به حقوق قانونی و شرعی خود انجام خواهد شد. وصیت نامه یا وصیت کردن به زبان خیلی ساده و عامیانه یعنی یک انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کاری انجام شود یا بگوید بعد از مرگش چیزی از اموال او برای کسی باشد.

در علم حقوق به فرد وصیت کننده موصی گفته می شود که به طور مستقیم یا بواسطه دیگری در اموال یا حقوق خود برای بعد از مرگش تصمیم می گیرد. عوامل اجرایی یک وصیت از منظر علم حقوق به این شکل می باشد: 1. موصی: یعنی وصیت کننده. 2. موصی له: یعنی کسی که از وصیت استفاده می کند. 3. موصی به: یعنی آن چیزی که در موردش وصیت شده است. 4. وصی: یعنی کسی که به وصیت عمل می کند. مطابق با ماده 825 قانون مدنی ما قانونگذار بیان می کند که ما دو نوع وصیت داریم: 1. وصیت تملیکی. 2. وصیت عهدی، که هر کدام دارای شرایط خاصی می باشد.

در ماده 826 قانون مدنی قانونگذار ما به صراحت بیان می کند: وصیت تملیکی عبارت است از این که کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند. وصیت عهدی عبارت است از این که شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید. وصیت کننده موصی، کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است موصی له، مورد وصیت موصی به، کسی که به موجب وصیت عهدی، ولی بر مورد ثلث یا بر صغیر قرار داده می شود وصی نامیده می شود.

در ماده 832 قانون مدنی هم قانونگذار ما بیان می کند: موصی له می تواند وصیت را نسبت به قسمتی از موصی به قبول کند در این صورت وصیت نسبت به قسمتی که قبول شده صحیح و نسبت به قسمت دیگر باطل می شود. قطعا شما بارها در فیلم ها یا جامعه شنیده اید که فردی به فرزند خود می گوید اگر فلان کار را انجام بدهی من تو را از ارث محروم می کنم، اما این مسله فقط یک تصور اشتباه می باشد و هیچ فردی نمی تواند ورثه خود را از ارث محروم کند.

چرا که هر فردی فقط می تواند نسبت به یک سوم از اموال و دارایی های خود، برای خودش وصیت کند و چنانچه بیش از یک سوم وصیت کرده باشد برای معتبر بودن آن نیاز به تایید بقیه ورثه می باشد؛ در ماده 837 قانون مدنی قانونگذار ما به صراحت می گوید: اگر کسی به موجب وصیت یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث محروم کند وصیت مزبور نافذ نیست (صحیح نمی باشد). البته که باید بگویم فرد وصیت کننده می تواند تا زمانی که زنده است از آن چه که وصیت کرده است رجوع کند.

نکته مهمی که به عنوان یک محقق در علم حقوق باید به آن اشاره کنم این است که فرد وصیت کننده باید آن چیزی که مال خودش است را برای ورثه خود وصیت کند و وصیت به مال دیگری هر چند که خود مالک اصلی اجازه داده باشد، آن وصیت صحیح نمی باشد و باطل است. در ماده 850 قانون مدنی قانونگذار ما می گوید: موصی له باید موجود باشد و بتواند مالک چیزی بشود که برای او وصیت شده است. نکته جالب در خصوص موصی له این است که فرد وصیت کننده می تواند برای کسی که هنوز متولد نشده است یعنی جنین که داخل رحم مادرش است هم وصیت کند به شرط آن که جنین زنده به دنیا بیاید. نکته قابل توجه دیگر این است که وصی باید بر طبق وصیت موصی عمل کند وگرنه ضامن است و منعزل می شود.