چالش بحران، فرصتی برای بهتر شدن
12 اسفند 1398
امسال بلایای طبیعی بسیاری در کشورمان رخ داده اند که سیل شمال و جنوب کشور و زلزله اخیر در خوی از جمله آنهاست. این بلایا از بدو خلقت با زندگی بشر عجین بوده اند و به مرور با افزایش آشنایی انسان هوشمند با انواع بلایای طبیعی، کیفیت مواجهه با این حوادث نیز ارتقا یافته است. به طوری که در دهه های اخیر به وضع مقررات گوناگون و صدور انواع آئیننامه ها و برنامههای آموزش عمومی برای کاهش آسیبها و خسارات انجامیده است. کیفیت این برنامه ها و نحوه اجرای آنها در کشورهای مختلف متفاوت است. اما گام نخست همه آنها جمعآوری و مستندسازی تجربیات و برنامهریزی عملیاتی برای مواجهه با انواع بحرانهاست.
بحرانهای طبیعی همانطور که از نامشان پیداست از نظر وقوع قابل پیشبینی هستند ولی زمان وقوع آنها قابل پیشبینی نیست. این عدم قطعیت نهفته در زمان وقوع بحران برای بعضی توجیه کننده عدم دوراندیشی آنان و برای عدهای دیگر منبع گرانبهایی از فرصتهاست. کشورهای پیشرو در برنامهریزی برای مواجهه با بحران از این فرصت گرانبها برای جمع بندی تجربیات قبلی و برنامهریزی برای کاهش خسارات آتی استفاده میکنند و بازخورد مثبت مطالعات و سرمایه گذاریهای خود را نیز در هنگام بروز بحران دریافت میکنند. چنین رویکردی افراد و سازمانها را از یک مواجهه منفعلانه و واکنشی (Reactive) به یک مواجهه آینده نگرانه (Pre- active) و حتی فعالانه (Pro-active) سوق میدهد.
یکی از مهمترین فاکتورها در مدیریت بحران، سرعت عمل در مواجهه با آن است. هر چه پیش بینی های لازم از قبل انجام شده، تقسیم وظایف به درستی صورت گرفته، امکانات مورد نیاز تامین شده، هماهنگیهای لازم به عمل آمده و آموزشهای مورد نیاز در زمان مناسب ارائه شده باشد مواجهه با بحران اصولی تر و خسارات آن کنترل شدهتر خواهد بود. ساعات اولیه بروز بحران، حیاتی ترین زمان برای ارزیابی واکنش دستگاهها و افراد محسوب شده و مهارت یک سازمان برای روبرو شدن با آن نیز در این ساعات محک می خورند.
حوادثی مانند سیل و زلزله امسال کشور فرصتی گرانبها برای تدوین «بسته جامع مقابله با بلایای طبیعی در دامپزشکی کشور» است. در این بسته عملیاتی باید سرفصلهایی مانند پیش بینی نیازمندیها، ابزار و تجهیزات و نحوه تامین آنها، ارتباط سیستماتیک مراکز دولتی و غیردولتی، شیوههای علمی مدیریت بحران در دامداریهای سنتی و صنعتی، شیوه های صحیح ارزیابی خسارات و طراحی فرمهای مورد نیاز، اولویت بندی اقدامات، تدوین دستورالعمل ملی دفن و معدوم سازی بهداشتی به تفکیک حیوانات مزرعه، آبزیان، پرندگان، حیات وحش و غیره، سازماندهی اکیپهای واکنش سریع، نحوه حفاظت فردی در بلایای طبیعی، چگونگی برخورداری از کمک بخشهای غیردولتی و سازمانهای مردمنهاد، تنظیم پیوست رسانه ای و نحوه اطلاع رسانی پوشش داده شود. حتی اقلیمها و شرایط فصلی و آب و هوایی گوناگون نیز باید لحاظ شوند.
وجود چنین بسته هایی در سطوح مختلف مدیران ارشد، میانی و پایه آنها را در زمان وقوع بحران که فرصتی برای اندیشیدن نیست از پراکنده کاری و اقدام سلیقه ای رها خواهد ساخت. ناگفته پیداست چنین دستورالعملی نباید همانند برخی مطالعات قبلی با یک نگاه آرمانی (که عملا برای اجرا نشدن نوشته میشوند) تدوین شود بلکه لازم است با یک دیدگاه عملیاتی، واقع گرایانه و غیرشعاری و مبتنی بر امکانات موجود کشور تدوین شود. احساس نیاز به داشتن چنین پروتکلی و تعیین تیمی متشکل از مدیران، کارشناسان و دامپزشکان دارای دید استراتژیک، علاقهمند و آشنا با روش تحقیق در عملیات (Operation Research) می تواند نخستین قدم در راه تدوین این بسته مقابله با بحران باشد.
مدیران و کارشناسان استانی و شهرستانی درگیر سیل و زلزله منابع باارزش اطلاعاتی برای تعیین نقاط ضعف و قوت و فرصت و تهدید هستند. دریافت مکتوب این اطلاعات و حتی ترتیبدادن مصاحبه های حضوری و تکمیل کردن پرسشنامه های از پیش طراحی شده میتوانند از شیوه های پیشنهادی برای جمع آوری اطلاعات باشند. حتی از اطلاعات و تجربیات پیشکسوتان عرصه دامپزشکی و دامداران باتجربه نیز می توان بهره جست. بعد از گردآوری اطلاعات و طبقه بندی و خلاصه سازی آنها، با یک متدولوژی علمی با استفاده از ماتریس تعیین وزن مولفه ها، اولویتهای اقدام در هر بخش مشخص خواهد شد. بدیهی است در کنار جمع آوری اطلاعات و مستندات میدانی، انجام مطالعات کتابخانه ای و بهره مندی از تجربیات سایر کشورها نیز میتواند کمک کننده باشد.
به هر حال زلزله اخیر منطقه قوتور شهرستان خوی و زحمات طاقت فرسا و شبانهروزی همکاران دامپزشکی در مناطق دشوارگذر کوهستانی و هوای زیرصفر همانند زحمات همکارانمان در زلزله ورزقان و سیل شمال و جنوب کشور به خاطرهها خواهد پیوست اما آنچه که می تواند این زحمات و تلاشها را ماندگار و نتایج آن را برای همکاران سایر استانها قابل استفاده کند جمعآوری و تدوین مستندات و تجربیات همکاران در اقصی نقاط کشور برای ارائه بهترین مواجهه با بلایای طبیعی در عرصه دامپزشکی و تبدیل چالش بحران به یک فرصت گرانبها است و گرنه همچنان در دور باطل بروز بحران و روزمرگی گرفتار خواهیم بود.