بین النهرین

21 آذر 1401 - خواندن 4 دقیقه - 469 بازدید

بین‎ النهرین (Mesopotamia) گهواره تمدن بشری، به ضرورت این جایگاه رفیع می‎ بایستی مرکز ثقل مطالعات وسیع دانشگاهی معطوف به غرب آسیا قرار گیرد. به‎ دلایل بسیاری که شاید مهم‎ ترین آن را بتوان کاستی ادراکی در اینکه فهم جغرافیای پیرامونی برای هر کشوری کلید قرارگرفتن در جایگاه معظم منطقه ‎ای و پرستیژ سیستمی است، توجه مستقل مطالعاتی به حوزه بین‎ النهرین اعتبار لازم را کسب نکرده است. منطقه بین دو رودخانه دجله و فرات که اقتصاد کشاورزی برای اولین‎ بار در آنجا پیاده شد، زبان در جایگاه حیات‎ دهنده تعامل کلامی میان انسان‎ ها در گستره آن پا گرفت و تلاش اولیه بشری برای بهره ‎برداری از طبیعت در شکل تکنولوژی مبتنی بر گاوآهن و چرخ را به صحنه آورد، الزام توجه پژوهشی به این جغرافیا را بیش از پیش حیاتی جلوه می‎ دهد.


سیستم رودخانه ای دجله و فرات که بزرگ ‎ترین در غرب آسیا به ‎شمار می‎ رود از مبدا خود کوه های شرق ترکیه به سوی سوریه جریان می ‎یابد و درنهایت شمال و مرکز عراق را سیراب می سازد. در طول مسیر، رودخانه های فرعی فراوانی به آن می پیوندند که مهم ‎ترین آن‎ها از کوه های زاگرس در ایران سرچشمه می ‎گیرند. کشورهای ایران، ترکیه، عراق، سوریه و کویت که جغرافیای بین ‎النهرین در شمال هلال حاصل خیز را دربر می گیرند، به علت های فراوانی این وجاهت را متجلی می سازند که اولویت مطالعاتی بیابند. معادلات منطقه ای، الزامات بین المللی و شاید از همه مهم ‎تر، تاثیرگذاری متقابل مولفه های شکل ‎دهنده حیات در داخل این کشورها در ابعاد مختلف آن بر یکدیگر، این نیاز را برای دانش ‎پژوهان ایرانی به وجود می آورد که وقوفی عمیق ‎تر و بینشی بسیط‎ تر نسبت به کشورهای این حوزه درراستای هیبت بخشیدن به تحلیل ها در قلمرو چرایی کیفیت جوهره تعاملات میان کشورهای این حوزه و تاثیر آن بر چینه ‎بندی های منطقه ای و صف آرایی های سیستمی به دست آورند.

فصلنامه مطالعات سیاسی بین النهرین در جهت ماموریت خود برای تحقق نکات مطرح ‎شده، به چندین محور بنیادی توجه فراوان مبذول می دارد. لازم است حوزه بین النهرین در چارچوبی چندوجهی بررسی شود، بدین معنا که عوامل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، محیط ‎زیستی و نظامی که معین کننده ماهیت روابط بین بازیگری در منطقه هستند، محوریت یابند. به ‎طور کلی مطالعات معطوف به بین النهرین می بایستی به مثابه یک حوزه پژوهشی در قواره چندسطحی دنبال شود. این بدان ‎معناست که سطوح خرد و کلان نیازمند توجه فراوان هستند. درنظرگرفتن الگوهای شخصیتی تصمیم گیرندگان (سطح فردی)، ساختار حکومتی (سطح ملی) و سلسله مراتب بین المللی (سطح سیستمی) به ضرورت تامین کننده این نیاز هستند.
درنهایت اینکه نگاه چندرشته ای به گستره مطالعاتی حوزه بین النهرین، باید نقطه آغازین قلمداد گردد. این بدان معناست که توجه به رشته های علوم انسانی به مانند اقتصاد، جامعه شناسی، علوم سیاسی و روابط بین الملل که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند، برای دست یافتن به یک درک مبسوط در حوزه مطالعاتی بین النهرین بسیار کلیدی به ‎شمار می روند. این امید فراوان وجود دارد که نشریه بین النهرین باکمک دانش ‎پژوهان فرهیخته ماموریتی را که برای خود تعریف کرده است، در بهترین شکل ممکن به انجام برساند.