بررسی نظریات درباره عدم ازدواج حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها

بسم الله الرحمن الرحیم

ولادت باسعادت حضرت معصومه سلام الله علیها و روز دختر مبارکباد

بدون تردید مساله ای ازدواج ، یکی از مسایل بسیار مهم و مورد تاکید در اسلام است . و آیات ( نساء/3 ، نور / 32 ، روم/ 21 و ... ) و روایات زیادی (جامع الاخبار، ص101 ) از آن سخن می گویند. از جمله روایات متعدد از یکسو به ازدواج تشویق و از آن تمجید می کند ، چنانکه رسول مکرم اسلام صلی الله علیه وآله می فرماید:« ازدواج سنت من است کسی که از سنت من روی گردانی نماید از من نیست »(مستدرک الوسایل ، ج14 ، 152) . در روایت دیگر می فرماید: « هیچ بنای در اسلام محبوب تر از ازدواج در نزد خداوند نیست »(همان ، ص153 ). امام صادق علیه السلام می فرماید:« دو رکعت نماز فرد متاهل، بهتر است از هفتاد رکعت نماز غیر متاهل و مجرد ».(بحار ، ج100، ص219 ).

و از سوی دیگر عزب بودن و مجرد زندگی کردن را به شدت نکوهش می کند . رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود:« بدترین شما، عزب ها (و بی همسران) هستند و عزب ها برادران و دوستان شیاطین اند ».(جامع الاخبار، ص102 . همچنین فرمود:« بهترین امت من متاهل ها و بدترین آنها عزب ها هستند ».( همان ).

حال این پرسش مطرح می شود که با این همه سفارشات اسلام به از دواج ، چرا آن بانوی مکرمه با آن همه علم و کمالات و آگاهی که از دستورات اسلام از جمله اهمیت ازدواج داشت ، ازدواج نکرد ؟

یافتن پاسخ مناسب برای این پرسش از آن جهت اهمیت دارد که با توجه به جایگاه علمی و معنوی ، و کمالات انسانی حضرت معصومه سلام الله علیها ، بعضی از دختران امروز با استناد به عدم ازدواج آن حضرت ، حاضر به ازدواج نمی شوند و ممکن است این مطلب را بهانه ای برای فرار از ازدواج قرار دهند.

نظریات دلایل عدم ازدواج آن حضرت

در پاسخ به پرسش فوق چند نظریه و پاسخ مطرح شده است که به آنها اشاره کرده مورد بررسی قرار می دهیم.

1 ) وصیت امام کاظم علیه السلام بر عدم ازدواج

این نظریه در تاریخ یعقوبی بیان شده و دلیل عدم ازدواج نه تنها فاطمه معصومه سلام الله علیها بلکه سایر دختران امام کاظم علیه السلام را این می داند که آن حضرت وصیت کرده بوده که کسی از دخترانم شوهر نکند. تاریخ یعقوبی ، ج2 ، ص 421 .

بررسی این نظریه

این نظریه از جهاتی متعدد ، مردود می باشد از جمله اینکه :

اولا ، وصیت کردن برعدم ازدواج ، در حالی که یکی از دستورات موکد اسلام مساله ازدواج و تشکیل خانواده است ؛ برخلاف دستور اسلام و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله است ؛ لذا چنین وصیتی از هیچ انسان مومن و متدین به اسلام چه برسد به امام معصوم و مفسر واقعی اسلام ، صادر نمی شود.

ثانیا ، درست است که وصیتی را امام موسی بن جعفر علیهماالسلام در باره ای ازدواج دخترانش از خود به جای گذاشته است (عیون اخبارالرضا(ع) ، ج1 ، ص35 )، ولی در این وصیت نامه، امام کاظم علیه السلام خطاب به فرزندانش تصریح می کند که حجت خدا و امام بعد از او ، فرزندش علی بن موسی الرضا علیهماالسلام است ، و دختران حضرت در هرکاری از جمله مساله ازدواج باید از او اطاعت کند. هر کسی را که علی بن موسی الرضا علیهماالسلام برای ازدواج با خواهرانش مناسب دید ، آنان با او ازدواج نمایند ؛ چرا که آن حضرت به مسایل ازدواج آگاه تر و به وضعیت بستگان و آشنایان مطلع تر است. در این وصیت هرگز سخن از عدم ازدواج دختران امام کاظم علیه السلام نیست ؛ بلکه تاکید حضرت بر این بوده که ازدواج صورت بگیرد ، اما بایستی با نظارت و رضایت علی بن موسی الرضا علیهماالسلام باشد.

بنابراین ، نظریه یعقوبی بی اساس و کاملا برداشت اشتباه و غلط از روایت است ، لذا قابل اعتماد نیست .

2 ) نداشتن هم کفو و همتا

نظریه دیگر در این باره این است که با توجه به مقامات علمی ، معنوی و کمالات انسانی فاطمه معصومه سلام الله علیها ، آن حضرت همتا و هم کفوی نداشت تا با او ازدواج نماید .

بررسی این نظریه

این نظریه نیز از جهات ذیل قابل خدشه است :

اولا اینکه : نه تنها فاطمه معصومه سلام الله علیها بلکه هیچ از دختران امام کاظم علیه السلام ازدواج نکرده اند ، درحالی که همه آنها از نظر کمالات انسانی و مقامات معنوی مثل حضرت معصومه سلام الله علیها نبوده اند که همتا نداشته باشند ؛ از اینجا معلوم می شود که نداشتن هم کفو ، دلیل عدم ازدواج آن بانوی مکرمه نبوده است.

ثانیا ، در زمان امام کاظم و فرزندش امام رضا علیهماالسلام افرادی شایسته و دارای کمالات انسانی ، از نسل امام حسن و امام حسین علیهماالسلام بودند که با آن بانو ازدواج نمایند .

ثالثا ، سیره ای امامان معصوم و پیروان واقعی آنها ، این نبوده که دختران خود را به خاطر پیدا نشدن هم کفو مانع ازدواج آنان شوند و در خانه نگهدارند ؛ بلکه مومن و مومنه را هم کفو یکدیگر می دانستند . از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل شده است که آن حضرت فرمود:« هر گاه کسی به خواستگاری دختر شما آمد که دینداری و امانتداری او را می پسندید (هر چند در حد دختر شما نباشد) شوهر دهید و اگر شوهر ندهید، در زمین فتنه و فساد بزرگ بر پا می شود » (امالی طوسی ، ص519 ).
بنابراین ، این نظریه نیز مورد تایید نیست .

3 ) اختناق اجتماعی و سیاسی هارونی و مامونی

نظریه سوم این است که مهم ترین بلکه تنها عامل عدم ازدواج نه تنها فاطمه معصومه سلام الله علیها ، بلکه سایر خواهران او ، شرایط سخت و پر اختناق اجتماعی شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام بود ؛ زیرا در زمان هارون الرشید آن چنان شرایط برای شیعیان سخت بود که آزادانه نمی توانستند به امام کاظم علیه السلام مراجعه نموده مسایل شرعی شان بپرسند ، چه رسد که بتوانند داماد این خانواده شوند و رفت و آمد های طولانی داشته باشند ؛ زیرا جان شان در خطر بودند . نمونه ای از این اختناق در تقیه زندگی کردن علی بن یقطین ازشیعیان امام کاظم علیه السلام بود ، که هرچند به دستور آن حضرت در دستگاه هارون حضور داشت ولی کاملا در حال تقیه به سر می برد.

علاوه بر اینکه مدت طولانی که امام کاظم علیه السلام در زندان هارون به سر می برد ، در قضیه ازدواج دختران شان اثر گذار بود. بعد از شهات امام وحشت بیشتری بر مردم حاکم شد و امام رضا علیه السلام نیز تحت نظر قرار گرفت. در زمان مامون آن حضرت به خراسان احضار شد و بعد از یک سال، فاطمه معصومه سلام الله علیها با جمعی از برادران و بستگان خود به قصد دیدار برادرش امام رضا علیه السلام ، به سمت خراسان حرکت کردند، اما در مسیر راه، آن بانوی مکرمه قبل از رسیدن به دیدار برادر ، دار فانی را وداع گفت و بدون ازدواج به لقاءالله شتافت . این نظریه مطابق با واقع و قابل قبول به نظر می رسد.
بنابراین ، راز عدم ازدواج فاطمه معصومه سلام الله علیها و خواهران او را ، می توان وجود اختناق شدید هارونی و مامونی دانست که باعث شد احدی جرئت نکند به راحتی به خانه امام کاظم علیه السلام و بعد از او ، به خانه فرزندش رفت و آمد داشته باشد و داماد آن خانواده گردد. از طرف دیگر، زندانی شدن حضرت موسی بن جعفرعلیهماالسلام و سرانجام شهادت او، و احضار شدن امام رضا علیه السلام به خراسان و دورافتادن از خواهران، مزید بر این علت بود.

سرانجام اینکه کسی از دختران جوان امروزی ، نمی تواند با استناد به عدم ازدواج فاطمه معصومه سلام الله علیها ، از زیر بار مسئولیت ازدواج شانه خالی کند ؛ زیرا اگر شرایط ازدواج برای آن بانوی مکرمه و همچنین خواهرانش فراهم می بود ، با توجه به تاکیدات اسلام به ازدواج ، قطعا ازدواج می کرد و به این سنت موکد جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل می نمود.