محیط زیست و مهاجرت و روستاها

طرح ترسیب کربن

ترسیب کربن به جذب دی اکسید کربن اضافی جو توسط اندام های هوایی و زیرزمینی گیاهان مرتعی به منظور کاهش اثرات سوء پدیده گرمایش زمین، ترسیب کربن گفته می شود.

مقدمه:

طرح ترسیب کربن 

ترسیب کربن به جذب دی اکسید کربن اضافی جو توسط اندام های هوایی و زیرزمینی گیاهان مرتعی به منظور کاهش اثرات سوء پدیده گرمایش زمین، ترسیب کربن گفته می شود.

 حدود 60% گرمای زمین بخاطر دی اکسید کربن این گاز است و اگر کسی بتواند دی اکسیدکربن را کنترل کند یا کم کند یا کاهش دهد تا 70% اثر گازهای گلخانه ای را کم کرده است. 

پروژه ترسیب کربن می خواهد دی اکسید کربن را به عنوان مهمترین گاز گلخانه ای کاهش دهد. از سال 1860 هرچه زمان گذشته دما بالاتر رفته و تقریبا به همان میزان دی اکسیدکربن هم زیاد شده است؛ یعنی میزان دی اکسید کربن با دما رابطه تقریبا مستقیمی دارد و هر چه زمین گرم شود به ازای یک درجه سانتیگراد افزایش دما شش درصد رطوبت گیری جو زیاد می شود اما به دلیل گرما این رطوبت از هم پراکنده است. به زبان دیگر ابر وجود دارد اما بارندگی وجود ندارد و ابرها از بالای سرمان رد می شود. به عبارت دیگر رطوبت گیری جو زیاد است اما درجه هوا برای بارش باران و برف کم نمی شود.

در هر حال اگر زمین گرم شود بارش کم می شود و بیابان زایی اتفاق می افتد و نهایتا دامداری و مسائل دیگر با مشکل مواجه شده و فقر بوجود خواهد آمد. فقر بوته کنی را به همراه دارد و دی اکسیدکربن کمتر جذب می شود یعنی زمین سرد نمی شود و همه اینها زنجیروار با هم ارتباط دارد که مثلا از کندن یک بوته شروع می شود. متاسفانه تغییر اقلیم طبعاتش به افراد محروم و قشر بی بضاعت جامعه می رسد و مشکلاتش برای آنها به وجود می آید. اما می توان این چرخه را اصلاح نمود به این صورت که اگر مراتع احیا شود خود بخود دی اکسیدکربن جذب خواهد شد؛ زمین سرد شده و بارش انجام خواهد گرفت و مراتع بهبود می یابد.

 دست اندرکاران پروژه، دولت جموری اسلامی ایران، سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور، برنامه عمران ملل متحد یا UNDP، تسهیلات جهانی زیست محیطی و مهمتر از همه مردم می توانند در رسیده به سه هدف ملی، محلی و جهانی برای پروژه یاری رسان باشند. در سطح محلی “بهبود شرایط اجتماعی اقتصادی”، در سطح ملی “احیای مراتع” و در سطح جهانی “ترسیب کربن” به عنوان سه هدف قلمداد می شوند. 

با انجام این پروژه تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک مثال و نمونه می تواند مدنظر قرار گیرد. آنهایی که در امر توسعه و بیابان زدائی فعالیت می کنند و به بحث توسعه پایدار می پردازند به این جمله معتقدند که “اساسا مبارزه علیه فقر، مبارزه با بیابان زایی” است. 

استراتژی پروژه “احیای مراتع تخریب یافته برای مردم و با مردم (یعنی از نهال کاری صرف به بهره گیری مردم از منافع نهال کاری)، اتخاذ رویکردی یکپارچه و همه جانبه نگر و استفاده از همکاری توام زنان، مردان و جوانان، در مدیریت مراتع (از طریق تعقیب اهداف توسط همه مردم و استفاده از نظرات ایشان)” می باشد.

 اجزای این پروژه را نیز می توان به چهار بخش: 

 “محرومیت زدایی”،

 “مشارکت و کار گروهی”، 

“مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی” 

 “احیای مراتع و ارائه مدل سازی ترسیب کربن”

 تقسیم نمود. 

اگرچه در توسعه بحث می شود که باید تحقق این مسئله از پایین به بالا باشد ولی عملا در برخی مواقع از بالا به پایین هم انجام می شود. در این پروژه خیلی از موارد از مدیریت مرکزی به مدیریت محلی و مردم تفویض شده است و این خود می تواند حداقل برای پروژه های مرتبط با مراتع و منابع طبیعی الگویی باشد؛ هرچند معمولا مدیریت برخی از موارد در اختیار مدیریت مرکزی باقی می ماند.

مشارکت در این پروژه از طریق روش بسیج جوامع محلی انجام می شود که در این پروژه این امر بومی شده است. مشارکت جلب نمی شود مگر اینکه انواع سرمایه در سطح محلی تقویت و در کنار هم مورد استفاده قرار گیرد:

 سرمایه اجتماعی مردم جهت افزایش قدرت تصمیم گیری و توانمندسازی آنها،

 سرمایه های مالی (نیازهای مالی صرفا از طریق دولت تامین نشود بلکه بخشی از طریق خود مردم باشد)،

 سرمایه های انسانی (به عنوان موثرترین نقش و موتور تحرک توسعه از طریق ارتقاء سطح سواد و آموزش شغل های درآمدزا و . . . )، 

 سرمایه های محیطی (با هدف احیاء پایدار مرتع نه صرفا نهال کاری) از طریق فرهنگ سازی در مدارس و معرفی انرژی های نو و مشاغل جایگزین و . . .

 نهایتا سرمایه های فیزیکی

در خصوص حفظ و احیاء و مراتع، به غیر از بحث مشارکت مردم و توانمندسازی و آموزش آنها، باید از روش هایی استفاده شود که وقتی مجری پروژه با اتمام زمان انجام کار کنار می رود مردم بتوانند ادامه دهنده آن باشند. لذا استفاده از برخی از فناوری های پیشرفته مثل بارور کردن ابرها در چنین پروژ ه های توسعه پایدار روستائی کاربرد ندارد. یکی از ویژگی های این پروژه بومی شدن فعالیت های گروه اجرای پروژه بوده است بطوریکه هر کاری که انجام شده بگونه ای است که مردم خودشان می توانند ادامه دهنده آن باشند.

این از معدود پروژه های با این ویژگی است که در آن، مثلا مردم مراتع خودشان را بیمه می کنند. در حال حاضر محافظت پایدار از مراتع در این منطقه با تعیین محافظ افتخاری از بین خود مردم که حقوقی هم از دولت نگیرد در حال انجام است. دلیل این مسئله پیوستگی اهداف پروژه با اقتصاد مردم است. به عبارت دیگر این هدف پروژه با توجه همزمان به دو مولفه توسعه پایدار و مشارکت مردمی یعنی امنیت اقتصادی و امنیت اجتماعی محقق شده است.

در خصوص مسائل مربوط به منابع طبیعی و جذب کربن و توسعه فضای سبز و حفظ منابع طبیعی می باشد تنها به عنوان یک حلقه از زنجیره مربوط به توسعه بوده و طرح ترسیب کربن +دی اکسید کربن + برنامه و عمران ملل متحد

در سال ۱۳۸۴ به عنوان موفق ترین پروژه های بین المللی شناخته شده است توسعه روستایی بر اساس سرمایه های اجتماعی در کنار سرمایه های فیزیکی و مالی توسعه کشور را باید در توسعه متعادل و همه جانبه روستا و قدم های اول و اساسی توسعه را در روستا و مشارکت همه جانبه و نقش آفرینی مردم دانست.

اهداف این پروژه : 

۱- احیای منابع طبیعی تخریب یافته با مشارکت گروه های توسعه روستایی

۲-اهداف منطقه ای بهبود شاخص توسعه انسانی مردم منطقه

۳-توانمندسازی گروه های توسعه محلی و روستایی

۴-توسعه پایدار محلی 

در توسعه پایدار محلی که به کمک همه عوامل توانمند سازی در منطقه و محل صورت میگیرد.

فرمانداری ها - بخشداری ها - دهیاران روستاها ( برای جوامع محلی روستایی و طرح ترسیب کربن ) - شهرداری ها - لیدرهای قدرت محله ها و افراد بانفوذ روستاها و محلات شهرها - فنی و حرفه ای - کمیته امداد - بانک توسعه تعاون - وبانک قرض الحسنه رسالت در امر تسهیلات و مدیریت توسعه و توانمند سازی ایفای نقش میکنند .

دولتها درر حوزه توانمندسازی، ظرفیت سازی و خدمات رسانی به تشکل های غیردولتی، همچنین اجرای طرح های الگویی توسعه مردمی و اعتقاد و ایمان به چنین طرح هایی، رسالت اصلی را "توانمندسازی جوامع محلی" با تاکید خاص بر کاهش فقر، اشتغال زایی و بهبود معیشت این جوامع و کلیه فعالیت های خود را در بعد محلی متمرکز نموده است. استراتژی دولت توانمندسازی و ظرفیت سازی جوامع محلی از طریق اجرای طرح های الگویی، اجرای برنامه های ظرفیت سازی برای مردم محل، مقامات و تشکل های داوطلب محلی، تسهیل گری در برقراری ارتباط بین تشکل ها و نهادهای مردمی با مقامات دولتی در سطح محلی و منطقه ای و ترویج رویکرد توانمندسازی در سطح ملی و منطقه ای بوده است.

هدف نهایی در این برنامه ها، اشاعه رویکرد مشارکتی در امر توسعه از مرحله تصمیم سازی تا اجرا می باشد که از طریق درگیرنمودن تمام دست اندرکاران اعم ار مردم، نهادهای مردمی، مقامات محلی، تشکل های غیردولتی داوطلب و بخش خصوصی در اجرای طرح های توسعه ای حاصل می شود. 

محور اصلی برنامه ها در این حوزه، توسعه اجتماعی خودجوش و خودگردان بوده است و در این راستا تلاش بر این است که مشارکت جوامع محلی را در سیاست گذاری، برنامه ریزی و اجرای طرح های خود به ویژه طرح های فقرزدایی جلب نماید. در فرآیند توانمندسازی جوامع محلی مدیریت مطلوب، استقلال در اجرا، شفافیت، پاسخ گویی و افزایش ظرفیت های محلی به وقوع می پیوندد و درواقع اجتماع واحد اصلی تصمیم گیری و مدیریت توسعه قرار می گیرد.

برنامه های توانمندسازی جوامع محلی فرآیندی است مستمر که با ورود به جامعه هدف برای سازماندهی قابلیت های بالقوه آنها و بالفعل نمودن این قابلیت ها آغاز می شود و با فعالیت های آگاه سازی، حساس سازی و رایزنی با مقامات محلی جهت اتصال آنها به ساختارهای محلی و نهادسازی های محلی و برنامه های ظرفیت سازی و مداخله ادامه پیدا می کند.

در طرح ترسیب کربن مراحل کار به صورت ذیل می باشد: 

ابتدا منطقه مورد نظر توسط اداره منابع طبیعی و همکاری فرمانداری منطقه شناسایی مشخص و تایید می شود. 

جلسات اولیه در بخشداری منطقه برای روستاها و اگر منطقه مورد نظر منطقه شهری باشد در شهرداری و یا همان بخشداری شهر بخصوص شهرهای کوچک که رده اولیه اجرای طرح می باشد برگزار می شود. 

هماهنگی های لازم با دهیاران روستا بخشداری و فرمانداری و شورای شهر های کوچک لزوم انجام شده و افتتاحیه این کار انجام می شود بعد از این مراحل انتخاب فرد یا افرادی است که به منطقه و روستاها برای کارهای آموزشی عملی و عمرانی آشنا باشد این فرد به عنوان تسهیلگر شناخته می شود تسهیلگر باید از افراد بومی و یا تحصیل کرده رشته های خاص مربوط به این زمینه در راستای توسعه پایدار محلی مشارکت مردمی منابع اجتماعی و حتی محیط طبیعی و بیابان زدایی و فقر باشد. 

لذا کار اصلی توسعه پایدار محلی در جوامع روستایی و شهرهای کوچک را تسهیلگر این پروژه انجام می دهد کارهای اقدامات اولیه شناسایی منابع انسانی شناسایی منطقه شناسایی منابع اجتماعی سرمایه های طبیعی و منابع مالی و زیرساخت ها و زیر بنا ها را باید تسهیل گر در دست اقدام و یا شناسایی داشته باشد.

تسهیلگر باید روابط عمومی بالا در امر مدیریت صحیح نیروی انسانی منابع و سرمایه ها و ایجاد و تقویت حلقه های ارتباطی بین مردم و ادارات شهرستان و استان را داشته باشد. 

توسعه پایدار محلی به پنج عامل زیر بستگی دارد: 

۱-منابع انسانی

۲- منابع اجتماعی 

۳-منابع مالی و پولی 

۴-زیرساخت ها و زیر بناها 

5- سرمایه طبیعی

تسهیلگر و عوامل همکاری در تقویت و توانمندسازی جوامع محلی باید به صورت زیر اقداماتی را انجام دهند : 

۱-تقویت مشارکت و توسعه همکاری در انجام کارها

۲- مدیریت صحیح منابع و سرمایه ها 

۳- ایجاد یا جایگزین کردن معیشتی های جدید؛ تقویت و ایجاد اشتغال و ایجاد زیرساخت های مهم

۴- ایجاد و تقویت حلقه های ارتباطی بین مردم و ادارات شهرستان و استان

۵- آموزش و توانمندسازی و توان افزایی

بعد از اقدامات اولیه در زمینه طرح ترسیب کربن و برگزاری جلسات آشنایی و اداری این طرح ؛ تسهیلگران انتخاب شده و به مناطق عملیاتی و مشخص فرستاده می شوند تا کارها و اقدامات اولیه طرح ها با روش آشنایی تقویت و هماهنگی های لازم به عمل آورند . 

جلسات و همایش هم اندیشی ها و کلاس های آموزشی و تقویتی در بین اعضا و افراد منطقه و روستا برگزار شده تا با تغییر نگرش و افزایش تقویت مشارکت و ایجاد اشتغال و زیرساخت ها توسط صندوق های محلی سرمایه های محلی انجام گیرد.

با انجام اقدامات اولیه و آشنایی های انجام شده از منطقه و محل ورود کارشناسان و خبره های طرح به منطقه شروع رسیدن به اهداف کلی برنامه و پروژه که در بالا گفته شد شروع می شود. 

اهداف دیگر طرح : 

۱- توسعه های فیزیکی2 - توسعه های اجتماعی 3-آموزش های فنی و حرفه ای 

۴- آموزش های سلامت و روان 5- توسعه های اقتصادی 

ودر آخر برنامه ریزی جامع و شناسایی نیازهای ممکن اولویت بندی می شود و در طرح نظارت دقیق و ارزیابی و اشتغال منطقه و روستا با همکاری نهادهای محلی ادارات شهرستان و استان به تکمیل و احداث زیرساخت ها دادن تسهیلات لازم برای اشتغال در امور بانوان و آقایان انجام می شود .

مهمترین اقدامات صورت گرفته در تیم اجرایی پروژه ترسیب کربن در سطح کشور : 

۱- افزایش و بهبود در زمینه های ارزیابی مشارکتی روستایی و بسیج جوامع محلی،.

۲- تشکیل صندوق های توسعه روستایی،

۳- برگزاری دوره های آموزشی در حوزه اشتغال،

۴- تشکیل شرکت تعاونی توسعه پایدار روستایی، 

۵- اجرای عملیات نهالکاری توسط گروه های توسعه روستایی،

۶- نصب آبگرمن های خورشیدی. 7-برگزاری کارگاه های آموزشی

با وجود اینکه طرح ترسیب کربن در مهارت آموزی ساکنان جوامع محلی و روستاهای تحت پوشش این طرح و بالا بردن توان تولید و قابلیت مدیریت مالی رانداشته و نتوانسته است به نحو احسنت در این مکان ها توانمندسازی انجام دهد الگویی را در یکی از کشورهای آسیای شرقی مثال میزنیم که توانسته است به طور خاص بهبود وضعیت قابل توجهی را در بافت های مسائل دار شهری و جوامع محلی خود به وجود آورد.