شفافیت نظام اداری، ضرورتی انکار ناپذیر
دکتر عباس زمانی
نویسنده و پژوهشگر اجتماعی
در دنیای امروز حکومت ها برای بقای خود نیازمند برقراری سیستمی عاری از هرگونه فساد هستند تا با جلب اعتماد و نظر مردم بتوانند یک جامعه مردم سالار را محقق نمایند. در این زمینه دولت ها به عنوان نماینده حاکمیت در انجام امور همواره تلاش کرده اند تا با بهره گیری از ابزارها و شیوه های مختلف در جهت برقراری عدالت اجتماعی گام بردارند. عدالت به معنای واقعی برابری در فرصت ها و امکانات برای همه مردم، به طوری که همه بتوانند به منابع حتی به طور حداقل، دسترسی داشته باشند چرا که در نقل قول های مختلف شنیده ایم که : «الملک یبقی مع الکفر و لا یبقی مع الظلم» یعنی حکومت با کفر باقی می ماند اما با ظلم هرگز!
در این رابطه یکی از عوامل مهم تعیین دیدگاه مردم نسبت به مسئولین، وجود اطلاعات است. در واقع اطلاعات یکی از حیاتی ترین عناصر در جوامع امروزی به شمار می رود و این مهم به وسیله شفافیت میان دولت مردان و شهروندان به گردش در می آید.
بر همین اساس امروزه شفافیت به عنوان خط مقدم سیاست های داخلی کشورها در تمام امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار گرفته است. شفافیت به این معنی است که مردم و ذی نفعان بتوانند در زمان مورد نیاز به اطلاعاتی که در زندگی و تصمیمات آن ها تاثیر گذار است به صورت شفاف و جامع به آسانی دسترسی داشته باشند. البته در این زمینه برخی امور محدود از جمله مسائل نظامی را می توان استثنا قرار داد. اما این موضوع نباید محرمانه بودن اطلاعات را به تمامی شئونات یک سازمان یا دستگاه تسری دهد!
به نظر نگارنده بسیاری از مشکلات امروز جامعه ما ناشی از فقدان شفافیت است و اینکه مدیران و ادارات در رده های مختلف، تمامی اطلاعات موجود را محرمانه می پندارند و حتی در صورت افشا، با فرد افشا کننده برخورد می کنند.
ناگفته نماند طی چند سال گذشته با راه اندازی سامانه های شفافیت و سوت زنی، در جهت شفاف شدن امور و کاهش فساد اداری و سازمان یافته اقداماتی انجام شده، لیکن به نظر می رسد هنوز تا نقطه مطلوب راه زیادی در پیش داشته باشیم.
به جرات می توان اذعان داشت اگر شفافیت نظام اداری و سازمانی در جامعه حاکم شود، به سمت مردم سالاری و حکمرانی خوبحرکت و از فساد پیشگیری و با آن مبارزه می شود. همچنین در تصمیم گیری های عمومیمعقولیت حاکم شده و در نهایت منجر به جلب رضایت عمومی شهروندان و افزایش سرمایه اجتماعی حاکمیت خواهد شد.
در مقابل نبود شفافیت فساد را جذاب و کم خطرتر میکند چرا که افزایش شفافیت، خطر کشف فساد و دستگیری مفسدین را تقویت و احتمال محکومیت را بالا میبرد.
همچنین شفافیت در عملکردها و عزل و نصب ها باعث می شود که در انتخاب افراد برای جایگاه های مختلف، به سمت انتصاب بهترینها حرکت کنیم چرا که در سازمان هایی که شفافیت در آن کم است، پیدا کردن و انتصاب اشخاص امین و کارآمد دشوارتر به نظر می رسد و چه بسا فقر نظارت و اطلاعات به انتصاب یک شخص فاسد بیانجامد.
از جمله دیگر معایب نبود شفافیت، پیدایش رانتهای اطلاعاتی است. وقتی ارائه و انتشار اطلاعات محدود است، به معنای محرمانه بودن اطلاعات است و دسترسی عده محدود به طیف اطلاعات گسترده ، بهانهای برای شکل گیری روابط طلاعاتی و شبکههای سازمان یافته فساد و رانت می شود.
در مقابل اگر شفافیت به عنوان یکی از مهم ترین و موثرترین عوامل مبارزه با فساد در دستگاه های اداری و اجرایی کشور جاری شود، هم تصمیمات، انتخاب ها و انتصاب ها شفاف و عقلانی می شود و هم رانت های اطلاعاتی و فسادهای مستتر در آن کاهش یافته و به حداقل می رسد.
در این زمینه کاهش هزینه های غیرضروری و پرهیز از اسراف و تبذیر، کاهش فساد سیستمی همچون رشوه، اختلاس، قاچاق و پول شویی، ارتقای مسئولیت پذیری و پاسخگویی مسئولان و.. نیز از جمله دیگر مزایای شفافیت به حساب می آید.
در پایان می توان مهمترین مزیت شفافیت در یک نظام مردم سالار را در افزایش اعتماد و مشارکت فعالانه مردم در امور سیاسی و اجتماعی دانست، چرا که یکی از شروط اساسی تشکیل یک جامعه دموکراتیک، حضور حداکثری مردم و تاثیر اراده آنها در تصمیم گیری های خرد و کلان کشور است که منجر به حکمرانی خوب می شود. در واقع شفافیت به عنوان یکی از عناصر حکمرانی خوب، از آن رو اهمیت دارد که جلب اعتماد عمومی و افزایش سرمایه اجتماعی، بدون وجود آن امکان پذیر نیست به گونه ای که وجود شفافیت شرط لازم برای کسب اعتماد عمومی و تعیین نوع نگرش مردم نسبت به دستگاه حاکم و شیوه اداره کشور خواهد بود.