حق ارتفاق چیست؟

حق ارتفاق حقی عینی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود می تواند از ملک دیگری استفاده کند.

ماده ۹۳ قانون مدنی حق ارتفاق را اینگونه تعریف کرده است: ارتفاق حقی است برای شخص در ملک دیگری؛ بنابراین حق ارتفاق حقی است که به موجب آن صاحب ملکی به اعتبار مالکیت خود، می تواند از ملک دیگری استفاده کند. به بیانی دیگر حق ارتفاق در اصطلاح، حق کسی می باشد که در ملک دیگری برای استفاده از ملک خود قرار گرفته است.

برای روشن شدن مفهوم مثالی میزنیم. به عنوان مثال مالک باغی که در مجاورت خانه دیگری است برای آبیاری باغ خودش ، حق بردن آب از خانه همسایه داشته باشد یا ۲ ملک را فرض کنید که یکی از مالکین حق عبور از ملک دیگری را دارد. یا مثالی دیگر؛ مثلا مالکی از ملک و یا املاک دیگران حق جریان دادن آب یا لوله فاضلاب و گاز و نفت و. . . را داشته باشد.

نکته: حق ارتفاق یک حق مالی و عینی است که فقط نسبت به مال غیر منقول (مثل زمین) برقرار می شود.

آیا حق ارتفاق ایجاد مالکیت می کند؟

طبق قاعده مذکور در ماده ۱۰۸ قانون مدنی و حکم ماده ۹۸ قانون مدنی، اذن محض مالک بدون اینکه قراردادی صورت گرفته باشد، حقی ایجاد نمی کند بلکه صرفا اباحه آور است و مالک هر وقت بخواهد می تواند از اذن ارتفاق خود رجوع کند.

ماده ۱۰۸ قانون مدنی:در تمام مواردی که انتفاع کسی از ملک دیگری به موجب اذن محض باشد مالک میتواند هر وقت بخواهد از اذن خود رجوع کند مگر اینکه مانع قانونی موجود باشد.ماده ۹۸ قانون مدنی:اگر کسی حق عبور در ملک غیر ندارد ولی صاحب ملک اذن داده باشد که از ملک او عبور کنند هر وقت بخواهد میتواند از اذن خود رجوع کرده و مانع عبور او بشود و همچنین است سایر ارتفاقات

حق عبور یکی از مصادیق حق ارتفاق است. در حق ارتفاق، احکام مالکیت مشاعی جاری نیست؛ به این معنا که مطابق ماده ۱۰۶ قانون مدنی مالک ملکی که حق ارتفاق بر آن تحمیل شده است هرگونه تصرف مادی می تواند در ملک خود انجام دهد مگر اینکه باعث تضییع یا تعطیلی حق مزبور شود اما طبق ماده ۵۸۱ قانون مدنی هر گونه تصرف مادی در مال مشاع بدون اذن سایر شرکا ممنوع است؛ پس احکام اموال مشاع در مورد حق ارتفاق جاری نیست.

ماده ۱۰۶ قانون مدنی:مالک ملکی که مورد حق الارتفاق غیر است نمیتواند در ملک خود تصرفاتی نماید که باعث تضییع یا تعطیل حق مزبور باشد مگر با اجازه صاحب حق.

ماده ۵۸۱ قانون مدنی:تصرفات هر یک از شرکاء در صورتی که بدون اذن یا خارج از حدود اذن باشد فضولی بوده و تابع مقررات معاملات فضولی خواهد بود.

آیا با تقسیم ملک حق ارتفاق تجزیه می شود؟

این معنا که حق ارتفاق قابل تقسیم نیست یعنی اگر حق به سود ملک مشاعی برقرار شده باشد، تقسیم ملک موجب تجزیه حق ارتفاق نخواهد شد بلکه همان طور که ماده ۱۰۳ قانون مدنی بدان اشاره نموده است هر یک از شرکاء، مانند سابق می تواند از حق خود به طور کامل استفاده کند.

ماده ۱۰۳ قانون مدنی:هر گاه شرکاء ملکی دارای حقوق و منافعی باشند و آن ملک مابین شرکاء تقسیم شود هر کدام از آنها به قدر حصه مالک آن حقوق و منافع خواهد بود مثل اینکه اگر ملکی دارای حق عبور در ملک غیر بوده و آن ملک که دارای حق است بین چند نفر تقسیم شود هر یک از آنها حق عبور از همان محلی که سابقا حق داشته است خواهد داشت.

نکته: حق ارتفاق تابع و فرع مالکیت زمین است و همواره با اصل ملک انتقال می یابد بنابراین نمی توان آن را از حق مالکیت جدا کرد و مستقلا به دیگری انتقال داد.