اصلاح نژاد زنبورعسل Apis mellifera L.)) برای مقاومت به کنه واروآ (Varroa destructor Anderson Truman)

آفات و بیماریهای زنبورعسل از جمله کنه واروآ از مهمترین عوامل کاهش جمعیت کلنی های زنبورعسل و کاهش تولیدات این کلنی ها می باشد. امروزه از بهترین راههای مقابله با آفات و بیماریها ایجاد مقاومت ژنتیکی نسبت به آنها می باشد که از یک طرف باعث کاهش هزینه ها و از طرف دیگر باعث تولید محصولات سالم و عاری از سموم و داروهای شیمیایی می باشد. این تحقیق روی 100 کلنی از زنبورستان پشتیبان طرح جامع اصلاح نژاد زنبورعسل انجام شد که در طول سال دارویی برای کنترل کنه دریافت نکردند و در پایان هر سال کلنی های مقاوم با روش غربالگری انتخاب شدند. در کنار این کار رفتار بهداشتی درپوش برداری و حذف لاروهای آلوده و رفتار نظافتگری نیز دو نوبت در سال (بهار و تابستان) در کلنیها ارزیابی شده و در پایان هر سال کلنی های پایدار و مقاوم و دارای رفتار بهداشتی و نظافتگری مطلوب تر برای تاسیس نسل جدید انتخاب شدند پرورش ملکه با استفاده از کلنیهای مقاوم برای تاسیس نسل جدید انجام گردید. در این تحقیق در کنار صفات مقاومتی کلنی ها، میزان تولید عسل، جمعیت بالغین و نوزادان و میزان آلودگی کنه و همبستگی رفتارهای بهداشتی با صفات عملکردی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از کلنی های نسل پایه و نسلهای اول، دوم و سوم طرح مقاومت به کنه واروا نشان داد که بین رفتار درپوش برداری و تخلیه شفیره همبستگی مثبت بالایی وجود دارد. درصد درپوش برداری بعد از 48 ساعت همبستگی قابل ملاحظه ای با نرخ تولید عسل نشان داد. همچنین درصد تخلیه نوزاد بعد از 48 ساعت همبستگی بالایی با تولید عسل داشت. نتایج نشان داد که همبستگی مثبت و معنی داری بین صفات جمعیت بالغین با تولید عسل و رفتار نظافتگری وجود دارد. نتایج بدست آمده از این تحقیق موید این مطلب است که رفتارهای بهداشتی (درصد تخلیه شفیره و درصد درپوش برداری) با جمعیت بالغین و رفتار نظافتگری همبستگی معنی داری نداشته و همبستگی معنی داری بین تولید عسل و نظافتگری مشاهده نشد. طبق نتایج بدست آمده، کلنی های مورد آزمون، تنوع فنوتیپی قابل توجهی را برای صفات عملکردی و رفتارهای بهداشتی نشان دادند. نتایج مربوط به ارزیابی صفت درپوش برداری در نسل های متوالی نشان داد که درصد درپوش برداری بعد از 48 ساعت در نسل پایه 92 درصد، نسل اول 93.06 درصد، نسل دوم 93.52 درصد و در نسل سوم 92.5 درصد می باشد و در واقع این صفت طی نسل های مورد بررسی دارای نوسانهایی با روند مثبت و با شیب کم همراه بوده است. نتایج مربوط به ارزیابی صفت تخلیه شفیره در نسل های متوالی نشان داد که درصد تخلیه شفیره در نسل پایه 80 درصد، نسل اول 88.51 درصد، نسل دوم 86.29 درصد و در نسل سوم 82.61 درصد می باشد. و در واقع این صفت نیز مانند صفت قبل طی نسل های مورد بررسی دارای نوسانهایی با روند مثبت و با شیب کم همراه بوده است. این نوسانها و فراز و نشیب های صفات مقاومتی در سالهای ابتدایی طبیعی بوده و در مورد صفات تولید عسل، بچه دهی و رفتار دفاعی کلنی های زنبورعسل نیز در سالهای ابتدایی طرح نیز وجود داشت. نتایج مربوط به ارزیابی رفتار نظافتگری در نسل های متوالی نشان داد که که میانگین کنه های ریخته شده به کف کندو در نسل اول 11.64، نسل دوم 13.19 و در نسل سوم 13.88 عدد بودکه نشان داد صفت نظافت گری کلنی ها در طی نسل های مورد بررسی دارای روند مثبت با شیب بسیار کمی بوده است. درصد کنه های آسیب دیده در نسل های اول تا سوم نشان دهنده فراز و نشیب هایی است و روند ثابتی ندارد ولی در مجموع روند کنه های آسیب دیده مثبت و رو به بالا است. نتایج مربوط به ارزیابی تعداد کلنی های بهداشتی در نسل های متوالی نشان داد که تعداد این کلنی ها به طور معنی داری افزایش پیدا کرده است. نتایج نشان داد که تعداد کلنی های بهداشتی در نسل پایه 19.5 درصد، نسل اول 33.6 درصد، نسل دوم 36 درصد و در نسل سوم 38 درصد می باشد. مقایسه نسلهای مختلف از نظر درصد کلنی های بهداشتی نشان می دهد که تفاوت آماری معنی داری بین نسلها وجود دارد بطوریکه نسل سوم برتر از نسلهای اول و پایه و نسل دوم نیز بطور معنی داری برتر از نسل پایه می باشد. در مجموع نتایج این تحقیق و مقایسه نتایج مذکور با تحقیقات مشابه در جهان، نشان می دهد زنبوران عسل منطقه خاورمیانه ازجمله زنبورعسل نژاد ایرانی که در شرقی ترین منطقه پراکنش طبیعی زنبورعسل جهان قرار گرفته اند به دلیل نزدیکتر بودن به زنبورعسل مقاوم آسیایی از پتانسیل بالاتری برای مقاومت در مقابل کنه واروا برخوردار می باشند و در ایجاد نژادها و جمعیت های مقاوم به کنه واروا می توانند مورد توجه قرار گیرند. کلنی های برتر پس از 3 نسل بعنوان کلنی های پدری در طرح جامع اصلاح نژاد زنبورعسل در منطقه مرکزی کشور آماده بهره برداری شدند تا صفت مقاومت به کنه واروآ نیز به جمعیت اصلاح شده طرح اصلی در نسل شانزدهم اضافه شود. کلمات کلیدی: کنه واروآ، رفتار بهداشتی، رفتار نظافت گری، زنبور عسل ایرانی