بررسی تنوع در عملکرد و اجزا عملکرد و سازگاری گونههای مختلف مرزه ‭(spp. Satureja) ‬در برخی از مناطق کشور

با هدف کلی زراعی کردن گونههای وحشی مرزه و بهمنظور تعیین و معرفی مناسبترین اکسشنهای برخی گونههای چندساله جنس ‭Satureja‬، تنوع موجود در گونه های مرزه از نظر عملکرد کمی و کیفی در شرایط زراعی مناطق مختلف اکولوژیک واقع در شمال غرب، غرب، شمال، مرکز و شمال شرق کشورمورد مطالعه قرار گرفت. بذر اکسشن های گونه های مرزه از رویشگاه های طبیعی کشور جمع آوری و در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور نشا تهیه و در مزارع تحقیقاتی ستاد موسسه و مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی برخی از استانها کشت شدند. از صفات مختلف شامل عملکرد، اجزای عملکرد ، بازده اسانس و برخی دیگر از خصوصیات مورفولوژیکی و فنولوژیکی یادداشت برداری بهعمل آمد. جهت اندازه گیری بازده اسانس، سر شاخه های گلدار پس از خشک شدن در سایه با روش تقطیر با بخار آب اسانسگیری شدند. تجزیه واریانس ساده و مرکب صفات و مقایسه میانگینها بهروش دانکن انجام شد. تنوع بین و درون گونهای از نظر بسیاری از صفات مورد بررسی مشاهده گردید. در تهران، تعداد ‮‭45‬ اکسشن از ‮‭10‬ گونه مختلف مرزه‭(Satureja spp) ‬در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور مورد مطالعه قرار گرفت. تجزیه واریانس تفاوت معنی داری را بین گونهها برای صفات مختلف نشان داد. با توجه به نتایج مقایسه میانگین صفات بیشترین ارتفاع گیاه و وزن تر سرشاخه گلدار در بوته در گونه ‭S. spicigera‬، و بیشترین قطر تاج پوشش و وزن خشک سرشاخه گلدار در بوته در گونه های ‭S. mutica ‬و ‭S. spicigera ‬مشاهده شد. از لحاظ میزان اسانس گونه های ‭S. spicigera‬، ‭S. mutica ‬و ‭S. khuzistanica ‬بیشترین مقدار را داشتند. با توجه به نتایج بهدست آمده گونه های ‭S. spicigera ‬و ‭S. mutica ‬دارای بیشترین عملکرد و سازگاری در شرایط اکولوژیکی محل آزمایش بوده و برای کشت و بهره برداری در تهران و شرایط اقلیمی پیشنهاد می گردند. در آذربایجان شرقی ‮‭24‬ اکسشن در ایستگاه تیکمهداش وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی این استان مورد بررسی قرار گرفتند. گونه های متوسطرس و زودرس نسبت به گونه های دیررس سازگای بیشتری نشان دادند‭. spicigera .S ‬از گونه های متوسط رس بهدلیل سازگاری بالا، بازده اسانس و عملکرد بالای سرشاخه گلدار خشک ، برترین گونه بود‭. sahendica .S ‬از گونه های زودرس ، مقاومترین گونه به سرما با بیشترین درصد استقرا ر بود. همچنین، این گونه ‭(sahendica .S ) ‬با بالاترین میزان تولید بذر و امکان تجدید نسل بهتر نیز از گونه های برتر بود. این گونه از لحاظ بازده اسانس نیز در حد گونه ‭spicigera .S ‬میباشد. با در نظر گرفتن کلیه صفات مورد بررسی، اکسشن های جمع آوری شده از زینجناب و عنصرود برترین اکسشنهای گونه ‭sahendica .S ‬در منطقه مورد بررسی بودند. دراستان کردستان تعداد ‮‭37‬ اکسشن متعلق به ‮‭10‬ گونه مرزه در ایستگاه گریزه سنندج طی سالهای ‮‭1388-92‬ مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج بهدست آمده بیانگر وجود اختلاف معنی دار از لحاظ تمام صفات مورد بررسی در بین گونههای مرزه بود. همچنین، گونههای با تعداد روز تا شروع جوانهزنی وشروع گلدهی وگلدهی کامل کمتر دارای وزن خشک گل وبرگ بیشتری هستند. گونههای ‭S.spicigera ‬، ‭S. sahendica ‬و ‭S. mutica ‬کمترین تعداد روز تا شروع گلدهی وگونههای ‭S. khuzistanica ‬، ‭S. rechingeri ‬، ‭S. macrantha ‬، ‭S. atropatana ‬بیشترین تعداد روز تا شروع گلدهی را داشتند. همچنین، ‭S. sahendica ‬با کمترین تعداد روز تا گلدهی کامل زودرس ترین گونه و ‭S. rechingeri ‬و ‭S. khuzistanica ‬با بیشترین تعداد روز تا گلدهی کامل دیررس ترین گونه ها بودند. گونههای ‭S.spicigera ‬و ‭S. mutica ‬بیشترین و ‭S.isophylla ‬و ‭S. khuzistanica ‬کمترین سطح تاج پوشش را داشتند.گونههای ‭S.spicigera ‬و ‭S. mutica ‬دارای بیشترین عملکرد وزن خشک گل وبرگ وگونههای ‭S. atropatana ‬، ‭S.isophylla ‬و ‭S. avromanica‬کمترین عملکرد را نشان دادند. گونههای ‭S.spicigera ‬و ‭S. mutica ‬بیشترین وگونههای ‭S. avromanica ‬، ‭S.isophylla ‬و ‭S. atropatana ‬کمترین مقدار اسانس در بوته را داشتند. گونههای ‭S. avromanica ‬، ‭S. macrantha ‬،‭S.spicigera‬، ‭S. mutica ‬، ‭S .isophylla S. ‬و ‭sahendica ‬بیشترین وگونههای ‭S. atropatana ‬، ‭S. rechingeri ‬، ‭S. khuzistanica ‬کمترین درصد استقرار و سازگاری را داشتند. با وجود بازده اسانس مناسب در گونههای ‭S. rechingeri ‬و ‭S. khuzistanica ‬، نظر به حساسیت به سرما واستقرار کم و بالا بودن تعداد روز برای گلدهی، می توان نتیجه گرفت که این دو گونه مناسب کشت در استان کردستان نیستند. در استان لرستان اکسشنهای 8 گونه مرزه در ایستگاه تحقیقاتی سراب چنگایی وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان واقع در نزدیکی خرم آباد کشت و ارزیابی شدند. بین گونه ها و بین اکسشن های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات ارزیابی شده، اختلاف معنی دار وجود داشت. عملکرد سرشاخه گلدار و اجزای عملکرد در گونههای ‭S. mutica ‬و ‭S. spicigera ‬نسبت به سایر گونههای مورد بررسی بیشتر بود. همچنین، دو اکسشن خراسان در گونه ‭S. mutica ‬و اکسشن گیلان در ‭spicigera ‬از نظر میزان اسانس برتری نشان دادند. در منطقه دماوند، تعداد 8 گونه و ‮‭29‬ اکسشن در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بهدست آمده نشاندهنده تفاوت معنی دار بین گونه ها و اکسشن های برای عملکرد و اجزای عملکرد بود. بیشترین میزان ماده خشک بوته، ارتفاع گیاه و قطر تاج پوشش متعلق به گونه ‭ S. mutica ‬بود. اثر سال بر تمام صفات مورد بررسی در گونه های مختلف معنیدار بود و در سال دوم وزن خشک بوته نسبت به سال اول افزایش داشت که نشاندهنده سازگاری و استقرار مناسب اغلب گونه ها بود. گونه های مورد بررسی به جز گونه های با منشا مناطق گرمسیری مانند ‭S. khuzistanica ‬و ‭S. rechingeri ‬طی سال های متوالی روند رشدی مناسبی داشتند. بر اساس نتایج حاصل، اغلب