بررسی تغییرات کمی وکیفی اسانس ‭Nepeta crassifolia ‬در رویشگاه های طبیعی و شرایط مزرعه در استان آذربایجان شرقی

جنس ‭Nepeta ‬متعلق به خانواده ‭Lamiaceae ‬یکی از بزرگترین جنس های این تیره بوده و شامل ‮‭250‬ گونه می باشد. ‮‭67‬ گونه از جنس ‭Nepeta ‬در ایران یافت می شود که حدود ‮‭49‬ گونه انحصاری ایران است که‭Nepeta crassifolia ‬یکی از این گونه های انحصاری می باشد. به منظور اجرای این طرح بذور و اندام های هوایی ‭N.crassifolia ‬از شش منطقه مختلف استان آذربایجان شرقی باارتفاع و شیب های متفاوت جمع آوری گردید، اندام های هرایی جمع آوری شده، ابتدا خشک گردیده و سپس اسانس گیری شدند. بذور جمع آوری شده، ابتدا در گاخانه کشت شدند، پس از جوانه زنی و رشد گیاهچه ها به اندازه کافی به مزرعه اصلی منتقل گردیدند. در سال دوم کشت و پس از اینکه برته ها به %‮‭50‬ گل دهی رسیدند، سرشاخه های گلدار برداشت، و پس از خشک شدن اسانس گیری از نمونه های کشت شده نیز به عمل آمد. تجزیه واریانس داده ها و مقایسه میانگین ها با استفاده از نرم افزار آماری‭spss ‬مورد بررسی قرار گرفت. بررسی کمی اسانس به دست آمده از نمونه های جمع آوری شده از رویشگاه های طبیعی و مزرعه نشان می دهد که درصد اسانس به دست آمده از نمونه های تهیه شده از رویشگاه طبیعی با همدیگر اختلاف معنی داری در سطح احتمال %1 دارند.بیشترین مقدار اسانس با میانگین %‮‭228‬ مربوط به منطقه مرند، و کمترین مقدار اسانس با میانگین %9 مربوط به دو منطقه: ارسباران، سه راهی عباس آباد و منطقه سراب می باشد.در حالیکه نمونه اسانس های به دست آمده از مزرعه اختلاف معنی داری را نشان نمی دهند. تجزیه کیفی اسانس ها نشان می دهد، تعداد و نوع ترکیب اسانس هر منطقه، چه در شرایط طبیعی و چه در شرایط مزرعه با همدیگر متفاوت میباشد و تعداد ترکیبات از ‮‭10‬ ترکیب در منطقه میشو داغی تا ‮‭22‬ ترکیب در ارسباران، روستای خریل متفاوت می باشد. بطور کلی تعداد ترکیبات در در نمونه هایی که از منطقه ارسباران جمع آوری شده اند بیشتر از دو منطقه مرند و سراب می باشد. هم چنین نپتالاکتون و ایزومر های آن که جزو ترکیبات اصلی اسانس جنس‭Nepeta ‬می باشد در دو منطقه میشو داغی و سراب با درصد بالایی وجود دارد. بررسی ها نشان می دهد درصد اسانس، نوع و تعداد ترکیبات گیاهان دارویی به عوامل مختلف اکولوژیکی، بافت خاک، مرحله رشدی و حتی آرایش ژنتیکی گیاه می تواند بستگی داشته باشد. کلمات کلیدی: پونه سای البرزی- اسانس- نپتالاکتون- 8و1 سینیول- کاریوفیلن اکساید- گلوبولل- ژرماکرین ‭B ‬و ‭D ‬کاریوفیلن