بررسی دلالت های زیبایی شناسی و معنایی رنگ طلایی در کتاب آرایی و تذهیب عهد تیموری

انسان از دیرباز با هنرهای گوناگون آشنایی داشته و با کشیدن نقاشی و طراحی بر روی سنگ، دیوار، سفال و سایر موارد و وسایل دنیای پیرامون خود را زینت می بخشیده است و آثار هنری ارزشمندی را پدید می آورده است. کتیبه ها، نقش برجسته ها و تزئینات نسخ، همانند کتاب آرایی هریک از این هنرها انسان را به سمت اهمیت زیبایی و تزئینات متونی که برای آنها ارزش بالایی داشته جذب می کند. در کنار اهمیت تزئین و دلالت های زیبایی شناسانه در عرصه کتابت در دوره ی تیموری، این موضوع هنرمند را به سمت استفاده از مواد مرغوب و به دور از فساد پذیری جذب کرد که مورد استفاده قرار دهند. از جمله مواد مرغوب، استفاده از رنگ های طبیعی و درخشان در متون، مانند رنگ طلایی که کاربرد زیادی در تزئین متون از جمله کتاب مقدس داشته است. رواج کاربرد رنگ طلایی در کتاب آرایی در دوره تیموری به معنای دلالت های زیبایی شناسانه به فراوانی مشاهده می شود، چرا که فی نفسه رنگ طلایی نمادی از پاکی و قداست می باشد. هنرمند با به تصویر کشاندن خلقت و هر آنچه که دارای ارزش می باشد، در قالب کتاب آرایی که همه از جنس فرهنگ و دلالت های زیبایی شناسی است، نه تنها به رضایت باطن خود می رسد، بلکه فرهنگ و دلالت های معنایی و زیباشناسانه خود را اشائه داده و بسیاری از حرفه ها را بیان می کند. در این زمان، هنگامی که هنر تزئین رنگ به خود می گیرد (به خصوص رنگ طلایی) که در تفکر اسلامی این رنگ در مدار نور حاصل می شود (همان گونه که نور در شکل تجزیه نشده دارد) و نمادی از وجود الهی و عقل الهی است. در واقع هنرهای سنتی مانند خوشنویسی و تذهیب هر دو برگرفته از ذهن هنرمند است و این خود از عالم مادی و عالم خیال و ذهن هنرمند می باشد. این خیال نشأت گرفته از نشانه هایی است که از ج انب خداوند در زمین برای بشر تدارک دیده شده است و هنرمند برای نشان دادن این هنرها و تراووش ذهن خود به مخاطب می بایست از موادی استفاده کند که دارای مقاومت و ارزش باشد، لذا رنگ طلایی که از فلز طلای دارای انعطاف و مقاومت در برابر فساد پذیری است و دارای درخشندگی ذاتی نیز می باشد انتخاب می کند تا بتواند ذات خداوند را همچون نورانیتی که با نشانه هایی از خود برای شناخت ما با هرچیزی بر این جهان گشوده است، برای انسان بازگو کند. در حقیقت هنرمند با استفاده از رنگ طلایی عالم ملکوت و پاکی را همراه با تلفیق گردش عالم مادی به عالم آخرت سوق و نشان داده است. نتیجه حاصل از پژوهش، استفاده از رنگ طلایی به همراه روش های متداول و اصطلاحات فنی رنگ طلایی در کتاب آرایی به وفور به کار برده شده است. که مقایسه ی آثار دوره ی تیموری که در آن زر و طلاکاری به کار برده شده است، نشان دهنده ی اثر محافظتی رنگ طلایی و جلوگیری از پوسیدگی کاغذ می باشد. در پژوهش ذکر شده، سعی شده است تا دلالت های معنایی و زیبایی شناسانه رنگ طلایی در دوره تیموری مشخص شود و در این راستا خصوصیات رنگ طلایی که از تغییرات اثر و فاسد شدن جلوگیری می کند. و با بررسی شاهنامه ی بایسنقری و قرآن های مزین در این دوره، نیز این نتیجه حاصل شد که در دسته بندی رنگ ها در تذهیب، رنگ طلایی جزو رنگ های روحی ومعنوی به شمار می رود و به عنوان جلوه ونمادی زیباشناسانه که در قسمت هایی که لازم است زیبایی و باطن متون و اثر مشاهده و قابل فهم باشد از رنگ طلایی و انواع آن به کاربرده شده است.

Keywords:

رنگ طلایی , کتاب آرایی , تذهیب , عهد تیموری