اثر روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی و متداول بر جمعیت ماکروفون خاک در تناوب گندم-ذرت در منطقه زرقان

سابقه و هدف: تغییرات در مدیریت خاک می‌تواند بر تولید محصول اثرات مثبت و یا منفی بگذارد که تحت تاثیر عواملی از جمله منطقه، تناوب زراعی، خصوصیات خاک، شدت خاک‌ورزی و هم‌چنین تنوع گونه‌ای خاک قرار می‌گیرد. اطلاعات کمی درباره پاسخ و واکنش موجودات خاک به تغییرات خاک‌ورزی وجود دارد. پژوهش‌ها نشان داده است که اجرای سامانه‌های خاک‌ورزی حفاظتی می‌تواند موجودات خاک و دشمنان طبیعی آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد که به دلیل تغییر در حاصلخیزی خاک و دسترسی به خُرد زیستگاه‌های بیشتر می‌باشد. بنابراین، این پژوهش با هدف بررسی اثرات سامانه‌های خاک‌ورزی حفاظتی و رایج بر جمعیت ماکروفون و تنوع گونه‌ای خاک در تناوب گندم (Triticum aestivum L.)-ذرت (Zea mays L.) انجام شد. مواد وروش‌ها: به منظور بررسی اثر خاک‌ورزی (خاک‌ورزی رایج، کم خاک‌ورزی و بی خاک‌ورزی) و بقایای ذرت (حفظ بقایا و حذف تمام بقایا) بر فراوانی جمعیت ماکروفون خاک در تناوب گندم -ذرت، پژوهشی مزرعه‌ای در دو فصل زراعی (96-1395) به صورت کرت‌های یک بار خُرد شده با سه تکرار در زرقان استان فارس اجرا شد. برای نمونه‌برداری از جمعیت ماکروفون خاک از تله‌های خاکی و برای تعیین مقادیر شاخص‌های تنوع گونه‌ای از نرم افزار پست استفاده شد. کلیه محاسبات آماری با استفاده از نرم‌افزار سس انجام گرفت و برای مقایسه میانگین‌‌ها از آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح 5 درصد استفاده شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که حفظ بقایای گیاهی در کشت ذرت نسبت به گندم جمعیت ماکروفون خاک را بیش از 6 درصد افزایش داد. کاهش عملیات خاک‌ورزی و حفظ بقایای گیاهی اثر مثبتی بر فعالیت ماکروفون خاک داشت به گونه‌ای که جمعیت ماکروفون خاک با عملیات کم خاک‌ورزی و بی خاک‌ورزی نسبت به سامانه خاک‌ورزی رایج حدود 1 برابر افزایش یافت. در شرایط حفظ بقایای گیاهی شاخص شانون برای سامانه‌های بی خاک‌ورزی، کم خاک‌ورزی و خاک‌ورزی رایج به ترتیب 88/1، 91/1، 92/1، سیمپسون 83/0، 84/0، 85/0 و برگر-پارکر 31/0، 28/0، 25/0 تعیین شد. بیشترین مقدار شاخص هیل در کشت گندم و ذرت (به ترتیب 68/0 و 71/0) در سامانه خاک‌ورزی متداول (رایج) و حذف بقایای گیاهی به دست آمد. نتیجه‌گیری: اگر چه طیف گسترده‌ای از پاسخ‌ها در میان گونه‌های مختلف وجود داشت، اما بیشترین فراوانی ماکروفون خاک در سامانه کم خاک‌ورزی و حفظ بقایای گیاهی در مقایسه با خاک‌ورزی رایج و بی خاک‌ورزی حاصل شد که دلیل آن افزایش تنوع در خُرد زیستگاه-های طبیعی در خاک در نتیجه حفظ بقایا و کاهش عملیات خاک‌ورزی می‌باشد. بطور‌کلی، درک بهتر از اثر روش‌های مختلف خاک‌ورزی و مدیریت بقایا بر ماکروفون خاک، به منظور شناخت روابط میان ماکروفون خاک و دشمنان طبیعی آن‌ها با گیاهان زراعی در توسعه راهکارهای مدیریت آفات به عنوان جزئی مهم در پایداری برنامه‌های کشاورزی محسوب می‌گردد.

Keywords:

تنوع گونه‌ای , خُرد زیستگاه , کشاورزی پایدار , کم خاک‌ورزی