اثرات اسلام ناب در جهت دهی تولید علم در دوران مدرنیته و پسا مدرنیته

در چهار قرن اخیر شاهد تغییرات و دگرگونیهای پرشتاب، اثر گذار و بنیادین در حوزه ی زیست انسانی بوده و هستیم. مدرنیته، که برآمده و برساخته ی تحولات نامبرده میباشد، تقریبا تمامی شؤون زندگی بشر را پوشش و تحت تأثیر قرار داده است، مدرنیته هویت سیال و مرکب داشته و به همین جهت تغییرها و تأویل های مختلف را برتابیده است. اما با وجود تنوع تصویری و تفسیری، آن را این گونه میتوان معنا کرد: مدرنیته روش اندیشیدن و زیستن است که مؤلفه های اصلی آن را خردورزی، تغییر و پیشرفت می سازد. ازمدرنیته، به معنای یاد شده، معمولاً دو قرائت ارائه شده است : (1 مدرنیته پروژهای غربی است. (2 مدرنیته پدیده ای انسانی است که در غرب زایش و رویش داشته و از مختصات فکری و ساختاری نیز برخوردار می باشد . در این نوشتار که پیرامون سازگاری اسلام و مدرنیته در دیدگاه استاد مطهری نگاشته شده است، استاد با خوانش اول مخالفت می ورزد. اما خوانش دوم از مدرنیته در تفکرات استاد قابل بازیابی و بازخوانی میباشد. مدرنیته با تغییر می آغازد؛ اما تغییر سامانمند و مشخص در حوزه ی اندیشه، انگیزه، رفتار و ساختار. تغییر در اندیشه به خردورزی و خرد باوری بشری و در انگیزه به استیلای معرفتی و متقن و در رفتار به نهادمندی و مدیریت سازمانی نمود بیرون یافت. استاد مطهری منطق اسلام را در مورد تغییرات یاد شده یکسان نمیداند. تغییر رفتاری را مادامی که در خدمت انسان باشد از نظر اسلام ممدوح و مقبول میخواند. استاد مطهری برای خرد انسانی جایگاه رفیع ترسیم میکند و ریشه ی آن را به اسلام مستند می سازد و اندیشه ی خرد ورزانه را نتیجه بخش و کم ریسک می یابد، تا جایی که عقل را یکی از منابع و مبادی استنباط احکام دانسته و اجتهاد را موتور محرکه ی اسلام میخواند و با جریانهای عقل ستیز در اسلام به شدت برخورد فکری میکند و به علم و تکنیک، که گونه هایی از خردورزی انتقادی (نه به معنای پوپری آن) است، روی میآورد. استاد تغییر در انگیزه ها را، که عمدتا با زبان مقاصد و اهداف بیان میشوند، از نظر اسلام میپذیرد، ولی همه ی آنها راولاًمقاصد میانی میداند، نه نهایی و ثانیا با رویکرد انتقادی به مبادی و مبانی اندیشه، یعنی خرد ورزی که مادر پیشرفت میباشد، بر این باور است که ریشه ی توسعه ی بیرونی، توسعه ی درونی و انسانی است و دقیقا در همین جا نقش دین و ایمان در کنار عقلانیت بشری پر رنگ شده و جهت پیشرفت و تغییرات را سالم میسازد. در نهایت ایشان میان اسلام و مدرنیته سازگاری می بیند، نه تعارض و تخاصم.

Keywords:

اسلام , تولید علم , مدرنیته , پسامدرنیته