خواجه نظام الملک و شافع یگری: سیاست در خدمت دیانت

در پژوهش حاضر خواجه نظام الملک طوسی، سیاستمدار بزرگ عصر سلجوقی و یکی از مشهورترین وزرای تاریخ ایران، مورد بررسی قرار گرفت. اما این بار آنچه موردتوجه بود خواجه نظام سیاسی نبود، بلکه خواجه نظامی بود که در عرصه ترویج مذهب فقهی شافعی گام برداشت. شهرت سیاسی خواجه نظام موجب شده که در بیشتر مطالعات وجه سیاسی کار خواجه نظام موردتوجه و بررسی قرار بگیرد. اما خواجه نظام، با بنای مدارس نظامیه، خدمات ارزندهای در راستای ترویج مذهب شافعی ارائه داد و بسترهای لازم برای پرورش فقهای بزرگ شافعی و ترویج این نحله مذهبی را فراهم کرد. سوال اصلی پژوهش حاضر این بود که اساسا چه ضرورت هایی خواجه نظام الملک را ترغیب کرد تا دست به ایجاد مدارس نظامیه بزند؟ در ادامه برای یافتن پاسخ، به بررسی اوضاع مذهبی جهان اسلام در زمانه خواجه نظام و جایگاه مذهب شافعی در میان دیگر نحله های مذهبی زمانه پرداخته شد. بررسی ها حکایت از آن دارد که خواجه نظام در زمان های به قدرت رسید که افق چندان روشنی پیشروی شافعیان نبود و تقریبا تمامی حکومت گران زمانه در دنیای اسلام از فرقه ها و مذاهبی همچون حنفی، مالکی، حنبلی و اسماعیلیه حمایت می کردند. بنابراین نظام الملک با تاسیس یک سلسله مدارس به نام «نظامیه» به عنوان مراکز تربیت فقهای شافعی، در جهت ارتقای جایگاه مذهب شافعی گام برداشت. در این پژوهش، به تبعیت از تحقیقات تاریخی، برای پیشبرد روند کار از روش کتابخانه ای استفادهشد و با رویکرد توصیفی-تحلیلی به تبیین موضوع موردمطالعه پرداخته شد.

Keywords:

خواجه نظام الملک , مذهب شافعی , نظامیه , مذاهب فقهی. نظامیه بغداد