تجزیه پایداری لاین های پیشرفته گندم نان ( (Triticum aestivum L.به روش AMMI

سابقه و هدف: اثر متقابل ژنوتیپ × محیط باعث ایجاد پیچیدگی در پیش بینی عملکرد می شود و چالشی برای برنامه های به زراعی و به نژادی است. پایداری عملکرد برای به دست آوردن عملکرد بالا و یکنواخت در دامنه ی وسیعی از محیط ها، اهمیت بسیاری دارد. هدف از این تحقیق بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و مطالعه سازگاری و پایداری عملکرد دانه هفت لاین پیشرفته گندم نان (BC۲F۶) حاصل از تلاقی برگشتی رقم محلی طبسی و واریته ی اروپایی اصلاح شده ی تایفون با استفاده از مدل AMMI و برخی آماره های پایداری بوده است.مواد و روش ها: آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در طی سال های زراعی (۹۷-۱۳۹۶) و (۹۸-۱۳۹۷) در گرگان، تهران و کرمانشاه به اجرا درآمد و تجزیه ی پایداری برای ۶ محیط انجام شد. در مزرعه هر کرت با تراکم چهارصد بذر در متر مربع کشت شد. هر یک از لاینها در کرتهایی با هشت خط چهار متری با فاصله خطوط ۲۵ سانتیمتر کاشته شد. در پایان فصل محصول سنبله های هشت ردیف چهار متری از هر کرت به صورت دستی برداشت و خرمنکوبی شد و وزن دانه های بدست آمده توسط ترازوی دیجیتال اندازه گیری و در متر مربع گزارش شد.یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه واریانس آثار اصلی جمعپذیر و اثر متقابل ضربپذیر (مدل AMMI) اختلاف معنی داری را در سطح احتمال یک درصد برای محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط نشان داد که بیانگر عملکرد متفاوت ژنوتیپ ها در محیط های مختلف است و بنابراین می توان پایداری را بررسی نمود. اثر متقابل ژنوتیپ × محیط توسط مدل AMMI به دو مولفه ی اصلی تفکیک شد. دو مولفه ی اول جمعا ۳۶/۸۱ درصد و مولفه های باقیمانده در مدل ۶۳/۱۸ درصد از تغییرات کل اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توجیه کردند. بر اساس مدل AMMI۱ لاین های L۴ و L۶ و بر اساس مدل AMMI۲ لاین های L۴ و L۷ به عنوان لاین هایی با عملکرد و پایداری بالا معرفی شدند. بر اساس نتایج حاصل از شاخص ارزش پایداری امی ASV)) لاین های L۴ و L۵ و بر اساس شاخص انتخاب ژنوتیپ (GSI) لاین های L۴ و L۶ به عنوان لاین هایی پایدار معرفی شدند. نتایج حاصل از روش اکووالانس ریک نشان داد که لاین های L۴، L۷ و L۳ دارای کمترین مقدار این شاخص بودند. بر اساس مدل AMMI۱ لاین های L۲ و L۷ با محیط E۱(گرگان ، ۹۷-۹۶)،و E۴ (تهران، ۹۸-۹۷)و لاین های L۱ ، L۵و L۳ با محیط E۳ (تهران، ۹۷-۹۶) و بر اساس مدل AMMI۲ لاین L۲ با محیط E۱ (گرگان ، ۹۷-۹۶) ، E۲ (گرگان ، ۹۸-۹۷)وE۴ (تهران ، ۹۸-۹۷)و لاین های L۳ و L۵ با محیط E۳ (تهران، ۹۷-۹۶)و لاین L۱ با محیط های E۶ (کرمانشاه، ۹۸-۹۷)و E۵ (کرمانشاه، ۹۷-۹۶)دارای سازگاری خصوصی بودند.نتیجه گیری: بر اساس تمامی روش های اندازه گیری پایداری در این تحقیق و با در نظر گرفتن پتانسیل عملکرد دانه، لاین L۴ بیشترین پایداری عمومی را به محیطهای مورد ارزیابی داشت و به عنوان لاین پایدار با عملکرد بالا معرفی شد. بنابراین میتوان این لاین را برای استفاده در برنامههای اصلاحی آتی جهت معرفی ارقام جدید پیشنهاد نمود. بر اساس هر دو مدل AMMI۱ و AMMI۲ لاین L۲ با محیط های E۱ و E۴ و لاین های L۳ و L۵ با محیط E۳ بیشترین سازگاری خصوصی را داشتند. اگر علت اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، عوامل قابل پیش بینی مثل نوع خاک، عملیات کشت باشد، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را می توان با انتخاب ژنوتیپ-های دارای سازگاری خصوصی و اختصاص دادن آن ها به محیط ها، کاهش داد و حداکثر تولید را داشته باشیم.

Keywords:

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط , تجزیه پایداری , گندم نان , مدل .AMMI