ارائهی الگویی برای درجهبندی حساسیت کاربریهای شهری مستقر در اطراف تأسیسات خطرناک مطالعه موردی: کاربریهای همجوار انبار نفت شمالشرق تهران

توسعهی شهرها و نیاز روزافزون آنها به انرژی و مایحتاج زندگی باعث شده است تا تأسیسات و صنایعی در اطراف شهرها ایجاد شوند. برخی از این صنایع به واسطهی خطراتشان (مواد موجود، فرآیندها و ...) جزء تأسیسات خطرناک محسوب میشوند. تهدیدات طبیعی (زلزله، سیل، طوفان و ...) وانسانساخت (حوادث صنعتی، حملات نظامی، اقدامات خرابکارانه، حملات تروریستی و ...) میتوانند این خطرات را به حوادث بزرگی تبدیل نمایند.رشد و توسعهی غیر اصولی شهرها و گاهاً جذابیت خود این صنایع باعث شده است تا برخی از این صنایع خطرناک در داخل شهرها واقع شوند و انواع کاربریهای شهری نظیر مسکونی، تجاری، آموزشی، اداری، درمانی، بهداشتی، ورزشی و ... که هر کدام از آنها از نقطه نظر انسانی و ملی دارای اهمیت خاصی هستند، در همجواری آنها مستقر شوند. یکی از موضوعات مهم و اساسی در مباحث مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شهری، درجهبندی حساسیت کاربریهای مختلف جهت ارزیابی ریسک وارده به این کاربریها، اولویتبندی برنامههای کنترلی و برنامهریزی کاربری اراضی بر مبنای ریسک است. مدلها و الگوهای متداول موجود، بیشتر برای اولویتبندی مراکز ثقل کشور نظیر تأسیسات حیاتی ملی کاربرد دارند و برای درجهبندی حساسیت و اهمیت ساختمانها و کاربریهای عادی شهری قابل استفاده نیستند. در این مطالعه بر اساس شاخصههای کاربریهای شهری در سه حوزهی جمعیت، زیرساختها و فعالیتهای کاربری از یک سو و پیامدهای احتمالی ناشی از حادثه در این نوع تأسیسات از سوی دیگر، الگویی برای درجهبندی حساسیت کاربریهای شهری ارائه شده است. در مطالعهی حاضر، با استفاده از روشهای دلفی و پرسشنامه نظرات متخصصین امر، جمعآوری شده و به وسیلهی فرآیند تحلیل سلسله مراتبیAHP)و نرمافزارExpert Choice تجزیه و تحلیل گردیدهاند. نتایج حاصل حاکی از این است که موج انفجار (فشار بیش از حد)، گرمای تشعشعی و انتشار گازهای سمی سه پیامد اصلی ناشی از حادثه در تأسیسات خطرناک بوده و 17 شاخص در حوزههای جمعیت، زیرساختها و فعالیتهای کاربری برای درجهبندی حساسیت کاربریها در مقابل موج انفجار، 9 شاخص در پیامد گرمای تشعشعی و 11 شاخص در پیامد انتشار گاز سمی با اوزان مختلف مؤثر هستند. در نهایت نیز، الگویی برای درجهبندی حساسیت کاربریهای شهری در مقابل پیامدهای ناشی از حادثه در تأسیسات خطرناک از دیدگاه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل ارائه شده و با استفاده از نرمافزارArcGIS بر روی کاربریهای همجوار انبار نفت شمالشرق تهران (قوچک) به عنوان یک سایت خطرناک مستقر در منطقه شهری پیاده شده است.

Keywords:

کاربریهای شهری , درجهی حساسیت , مدیریت بحران , پدافند غیرعامل , تأسیسات خطرناک