نگاهی نو به معانی ثانوی امر در غزلیات سعدی

در کتب متقدم بلاغی ادب فارسی برای امر چند غرض ثانوی معدود ذکر شده است که با توجه به اینکه به تقلید از کتب بلاغی عربی تالیف شده اند و آن آثار نیز بر پایه مفاهیم جملات قرآن کریم شکل گرفته اند، بیشتر معانی ثانوی ذکر شده در این آثار نیز تکراری و حتی مثالهای آنها نیز شبیه به یکدیگرند؛ بیشتر نویسندگانمتاخر کتب معانی فارسی نیز با تکیه بر همان نتایج ، شاهدمثالهایی از شعرای فارسی زبان برای آن اغراض ذکر نموده اند. این در حالی است که با بررسی متون ادب فارسی می توان به کشف ظرفیت های پنهان و فراوان زبان و نیز توسعه اغراض ثانویه دانش معانی دست یافت ؛ از این رو نگارنده، جملات امری غزلیات سعدی را مورد بررسی قرار داده است ؛ چراکه سعدی از جمله شاعرانی است که از ظرفیت زبان بیشترین بهره را برده است و از ساختارهای ویژه گفتار برای القای ظرایف معنایی و اهداف بلاغی استفاده کرده است ؛ با مطالعه شعر او می توان به شواهدی دست یافت که نشان دهد گستردگی مفاهیم و اغراض ثانویه امرمی تواند بسیار بیشتر از آن باشد که در کتب معانی قدما ومتاخرین ذکر شده است . در این پژوهش پس از طرح و بررسی معانی ثانوی امر در دیگر کتب بلاغی عربی و فارسی وسپس مطالعه و بررسی چهارصد غزل ابتدای غزلیات سعدی، موفق به یافتن عناوینی جدید از معانی ثانوی امر گردیده و پس از تعریف عنوان، به منظورتبیین آن، شواهدی از غزل سعدی را آورده ایم .

Keywords:

بلاغت , معانی , معانی ثانوی , امر , غزلیات سعدی