تحلیل اجتماعی ساختار و مضمون «موش و گربه» عبید زاکانی

آنچه از اشارات مورخین درباره قرن هشتم در تاریخ ایران برمی آید نشان میدهد این دوره پرهرج ومرج و تاریک جز فساد و تباهی مبین وضعدیگری نیست. عبیدزاکانی نیز زاده و پرورده محیط خود است؛عصری که هیچ کس به دیگری اعتماد نداشت و شادی و خوشی از جامعه رختبربسته بود. عصیان و طغیان شیوه مرسوم روز بود. فقر و فاقه بیداد میکرد. جور و ظلم بیحد حاکمان مردم تیره روز و سیاه بخت را از هستیساقط کرده بود. خودکامگی زورمندان و قدرتمندان همه چیز را به نابودی و تباهی کشانده و بی عفتی و فحشا و قتل و غارت روزافزون گشتهبود.در موش و گربه که مشهور ترین اثر عبید است، طنزی است درشرح و انتقادی از اوضاع کرمان و ستم حاکمان با انتقاد از ساده لوحی مردمکه در صفت گربه ای مزور از سرزمین کرمان و کیفیت ریاکاری و تزویر در جلب اعتماد موشان از توبه و انابه و آنگاه دریدن و خوردن آنهاکه منجر به جنگ سخت میان موشان و گربگان در بیابان فارس شد و در این جنگ اگرچه در آغاز امر ظفر با موشان بود، لیکن عاقبت گربگانپیروز شدند.وی منظومه را درعین شیرینی به تیغی تیز،مبدل ساخته است .دراین جستار ضمن بررسی ساخت جملات این منظومه به بررسیصفات و ویژگی های شخصیت گربه و موشان و این که آنها نماینده چه قشری هستند، اشاره شده است.موشها به عنوان نماینده مردم ستم پذیروساده جامعه سخنانی ساده، بی غل وغش میگویند.ترس و واهمه ای که از حاکمان دارند باعث شده که برخلاف این که درمحافل پنهانی خودادعای انتقام گیری وجنگ طلبی دارند، اما به وقت پیکار روحیه خود را از دست دهند و به سهولت به هر بهای اندکی (در قبال جفایی که به آنهاروا شده) قانع میشوند، ظلم ستیزی درمیان آنها چندان معنایی ندارد اما گربه که سمبل بیوفایی و دزدی است از هر فرصتی دریغ نمی کند که منافعخود را از جامعه موشان طلب کند ولو به ظاهر خود را حامی و پشتیبان آنها معرفی می کند.

Keywords:

موش وگربه , عبید زاکانی , طنز , ریاکاری حاکمان , ساخت جملات