مطالعات سند ملی آمایش سرزمین محیط زیست و منابع طبیعی

رئوس اصلی مطالب ارائه شده در گزارش حاضر به شرح زیر است:

تحولات جمعیتی و تاثیر بر محیطزیست: ایجاد قطبهای رشد، استراتژی جایگزینی واردات و توسعه

کریدورهای صنعتی قبل از انقلاب و تداوم این سیاستها در سالهای پس از انقلاب باعث شده است تا در

برخی از مناطق کشور که خود جاذب بسیاری از فعالیتهای خدماتی و زیربنایی بودهاند، موجب جذب جمعیت

های جدید شده و انباشتی ناشی از سرمایهگذاریهای گذشته در این نواحی، دور و تسلسل باطلی را به وجود

آورده است که همچنان به عنوان کانونهای جاذب جمعیت و فعالیت عمل کنند و نیز دامنه و شدت عدم

تعادلها را در کشور تشدید نمایند. از سوی دیگر، اسکان حاشیهنشینان بر روی شیبهای تند، دشتهای سیل

گیر رودخانهها و سایر نواحی آسیبپذیر و پرخطر است که این پدیده امکان ارائه خدمات زیربنایی مانند حمل

و نقل، تامین آب و ایجاد سیستم فاضلاب، مدیریت زبالهها و سایر زیربناها را بسیار پرهزینه و بعضا نیز

غیرممکن میسازد.

فعالیتهای کشاورزی: گسترش اراضی کشاورزی بدون توجه به قابلیتهای سرزمین، تخریب پوشش گیاهی و

فرسایش خاک ناشی از توسعه اراضی کشاورزی در دیمزارها و اراضی شیبدار و بعضی از اراضی تحت کشت

آبی کشور موجب ناپایداری این منابع و کاهش تولید شده و کیفیت خاک و توان تولید آنها را کاهش داده

است. کاربرد بیرویه نهادههای کشاورزی، بهویژه کود و سموم شیمیایی در چند سال اخیر روند آلودگی آبهای

سطحی و زیرزمینی را تشدید کرده است. به عنوان نمونه، در بخشهایی از استان مازندران استفاده بیرویه از

کودهای ازته باعث شده است تا غلظت نیترات در آبهای زیرزمینی این استان بیش از حد مجاز باشد. این

پدیده باعث شیوع انواع بیماریهای گوارشی، بهویژه سرطان در این مناطق شده است. از سوی دیگر ورود این

مواد به رودخانهها، تالابها و آبهای ساحلی باعث اختلال در چرخههای حیاتی این زیستبومها شده و حیات

آبزیان را که جوامع روستایی بشدت به آنها وابستهاند را در معرض تهدید قرار میدهند.

فعالیتهای صنعتی: تجربه صنعتی چند دهه گذشته کشور نشان میدهد که در فرایند مکانیابی، انتخاب نوع

فناوری و نحوه مدیریت مصرف انرژی و منابع، مدیریت ضایعات و پسماندها، ملاحظات محیط زیستی، آنگونه

که باید مورد توجه قرار نگرفته است. به همین دلیل نیز مصرف منابع انرژی، مواد خام و انتشار ضایعات و

پسماندهای ناشی از فعالیتهای صنعتی در کشور در مقایسه با کشورهای توسعه یافته و همچنین برخی از

کشورهای در حال توسعه در سطح بالاتری قرار دارد.

تمرکز اصلی صنایع بزرگ کشور علاوه بر تهران در محور تهران- قزوین- زنجان، حاشیه دریای خزر، اصفهان،

اراک، تبریز، مشهد، اهواز و یزد قابل مشاهدهاند. شهرهای کرمانشاه، همدان و خرمآباد و برخی دیگر از شهرهای

بزرگ نیز از تعداد محدودی واحدهای بزرگ صنعتی برخوردارند. این تمرکز و پراکنش ناموزون فعالیتهای

صنعتی در کشور که عمدتا بدون توجه به اصول آمایش و همچنین ملاحظات محیط زیستی در کشور شکل

ب

گرفتهاند، باعث بروز طیف گستردهای از مشکلات اجتماعی و زیستمحیطی در کشور شدهاند که در صورت

غفلت از این مخاطرات میتوانند به معضلات حادی تبدیل شوند.