];چکیدهسابقه و هدف: گندم دوروم (Triticum turgidum L. var. durum) محصولی صنعتی و زراعی است که عمدتا در صنایع تولید ماکارونی استفاده میشود. یکی از اهداف مهم برنامه های به نژادی گندم دوروم تولید ارقام پرمحصول با ویژگی های مناسب برای کشت در مناطق مختلف کشور است. بنابراین، هدف از این تحقیق، بررسی برهم کنش ژنوتیپ × محیط از طریق روش گرافیکی
GGE بای پلات در لاین های امید بخش گندم دوروم و شناسایی و معرفی لاین های دارای عملکرد اقتصادی و پایدار جهت معرفی و کشت در مناطق مختلف کشور بود.مواد و روش ها: در این تحقیق تعداد ۱۸ لاین امیدبخش گندم دوروم به همراه دو شاهد هانا و آران در پنج ایستگاه تحقیقاتی کرج، کرمانشاه، خرم آباد، دزفول و داراب (در دو شرایط آبیاری نرمال و قطع آبیاری در مرحله گل دهی) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار و در دو فصل زراعی (۱۴۰۰-۱۳۹۸) کشت و مقایسه شدند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب دو ساله برای عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال در پنج ایستگاه تحقیقاتی داراب، دزفول، خرم آباد، کرج و کرمانشاه و شرایط خشکی آخر فصل در داراب نشان داد که اثر سال در هر دو شرایط و همه ایستگاه ها معنی دار شد. از نظر عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال نیز اختلاف بین ژنوتیپ ها در ایستگاه های داراب، دزفول و کرمانشاه معنی دار بود، ولی در ایستگاه های کرج و خرم آباد معنی دار نبود. برهم کنش ژنوتیپ × سال در شرایط نرمال در داراب و کرمانشاه معنی دار، ولی در کرج، دزفول و خرم آباد معنی دار نبود. بر اساس میانگین عملکرد دانه، لاین های G۸، G۹، G۱۰، G۱۴ و G۱۸ (به ترتیب با میانگین عملکرد دانه ۷۷۲۵، ۷۵۹۷، ۷۷۴۲، ۷۶۶۱ و ۷۵۵۸ کیلو گرم در هکتار) برتر از شاهد ها بودند. با توجه به بای پلات GGE، سه محیط بزرگ مشخص گردید. اولین محیط بزرگ شامل مناطق دزفول و خرم آباد بود که ژنوتیپ های G۸ و G۱۰ به ترتیب جزو ژنوتیپ های برتر در این دو منطقه بودند. دومین محیط بزرگ دربرگیرنده مناطق کرمانشاه و کرج بود که ژنوتیپ های G۹ و G۱۴ جزو ژنوتیپ های برتر در این دو منطقه بودند. سومین محیط بزرگ شامل دو شرایط اجرای آزمایش در داراب بود و ژنوتیپ برتر در داراب در هر دو شرایط تنش خشکی و شرایط بدون تنش G۱۸ بود. نتایج بای-پلات نشان داد که ژنوتیپ های G۸ و G۱۰ جزو پایدارترین لاین ها بودند که در ضمن بیش ترین مقدار عملکرد دانه را هم داشتند. مقایسه لاین های مورد بررسی با ژنوتیپ ایده آل نشان داد که G۱۰ و G۸ نزدیک ترین ژنوتیپ ها به ژنوتیپ ایده آل می باشند که بیش ترین عملکرد دانه و پایداری را داشتند. نتایج
خصوصیات کیفی نشان داد میانگین درجه سختی ژنوتیپ های مختلف در محدوده ۵۷- ۵۸ قرار داشت و لاین های امیدبخش با ارقام شاهد تفاوت قابل توجهی با هم نداشتند. ژنوتیپ G۱۷ کم ترین (۱۴%) و ژنوتیپ G۱۴ بیش ترین درصد لکه آردی دانه (۴۵%) را داشتند. هم چنین، تنوع نسبتا زیادی از نظر میزان گلوتن مرطوب مشاهده شد به طوری که ژنوتیپ های G۹ و G۱۳ به-ترتیب با ۸/۲۳ و ۳/۲۷ درصد، پایین ترین و بالاترین میزان گلوتن مرطوب را دارا بودند. نتیجه گیری: در کل با در نظر گرفتن میانگین عملکرد دانه و نتایج
GGE بای پلات در هر دو شرایط نرمال و خشکی و با در نظر گرفتن برخی از
خصوصیات کیفی دانه، لاین های G۸ (D-۹۸-۸) و G۱۰ (D-۹۸-۱۰) به عنوان مناسب ترین لاین ها برای هر دو شرایط نرمال و خشکی انتخاب گردیدند. این لاین ها در آزمایشات تحقیقی- ترویجی در شرایط زارعین مورد بررسی بیشتر قرار گرفته و هر کدام از آن ها که در مزارع زارعین نیز برتری خود را نشان دهد به عنوان رقم جدید معرفی خواهد شد.